Konu: Islamda sanat ve edebiyat

Sanat din gibi, bilim gibi, cinsellik gibi, felsefe gibi insanın bağımsız bir boyutudur. O başka bir boyutun tabii(fonksiyonu) değildir. İnsanlık tarihi ve antropoloji verileri bize bunu gösteriyor. Nasıl ki insan dinle, dille birlikte var olmuşsa aynen sanat yeteneğiyle de birlikte var olmuştur. İnsanların mağaralara çizdiği resimler ve kullandıkları aletler insanlık kadar eskidir. Yani sanat bir heves ve eğlence değildir. Kaldı ki heves ve eğlencenin bile hayatımızda bir yeri vardır.

Bazılarının sanatı gereksiz ve hatta ahlaka mugayir ve muzır göstermesi o kadar doğru değildir. Mademki sanat yapma insanın temel bir özelliğidir öyle ise o da hayatımızda vazgeçilmez bir ihtiyaçtır. Onun kötüye kullanılması bu ihtiyacı ortadan kaldırmaz. İnsana ait her faaliyet kötüye kullanılabilir. Bazı doktorların örneğin yanlış işler yapması tıp mesleğinin ve biliminin gereksizliğini göstermez. Mesele doğru kullanıldığında sanat bir ihtiyaç mıdır, değil midir?

Siz sanatı kötülemek ve ihmal etmekle etkisini önleyemiyorsunuz. Sizin yerinize bunu başkaları yapıyor. Çünkü tabiat boşluk kabul etmez. Bir şeyin iyi örnekleri olmazsa kötü örnekleri revaç bulur. Şiiri, romanı, resmi, sinemayı, tiyatroyu, şarkı ve türküyü alıcısı alır kullanır. Neden siz bunların iyi örneklerini halka sunup müptezel olanlara olan rağbeti azaltmıyorsunuz. Fikir ve ideolojinize uygun sanat yapın. İran Sineması nitekim çok iyi örnekler veriyor.

Ecdadımız ince estetik bir zevkle her tarafı sanatlı eserleri ile doldurdu. Mimariden, hattan, tezyini sanatlardan tutun evde kullanılan eşyalara kadar her şey büyük bir zevkin ve güzellik duygusunun eseri idi. Halk dini duyguyu ve heyecanı en çok şiir ve edebiyatta duydu. Asırlardan beri naatlar, mesneviler, kasideler ve mevlitler bu heyecanı canlı ve diri tuttu. İnsana Müslümanlığını hissettirdi. İslami ilimler değil İslami güzel sanatlar halkımızın dine bağlılığını pekiştirdi.

İmam Busiri’nin, Süleyman Çelebi’nin, Fuzuli’nin, Şeyh Galib’in, Itri’nin, Mehmed Akif’in, Muhammed İkbal’in Müslümanlar üzerindeki etkisi ulemadan çok fazladır. İnsan ruhunu uyandıran, derinleştiren ve zenginleştiren sanattır. Bilimler bunun yanında çok sönük kalır. Düşünce ve zihnin gücü yoktur. Kavramsal bilgi bizi harekete sevk etmez. Duyguların derinden tahriki lazımdır, bunu da yüksek sanat eserleri yapar. Sanat eserlerini insan özümser ve dönüşür.

Sanata karşı çıkanlar hiç anlamıyorlar ki Kuran’ın yüksek belagat ve icazı insanları cezbedip hidayete getirmiştir. Kuran’ın erişilmez bir edebi ve sanatsal gücü vardır. Peygamberimiz şiirin ve şairin önemini çok iyi biliyordu ve Müslüman şairleri teşci ediyordu. Şu söz de efendimizindir: “söz vardır ki sihirdir, şiir vardır ki hikmettir. Kuranda şairler aleyhinde gibi görünen ifadeler yanlış yorumlanmıştır. Tevbih, heva ve heveslerinin peşinde giden ve batıla sapanlar içindir.

Kuran “yaratanların en güzeli olan Allah ne mübarektir” diyor. Sanatın en esaslı vasfı ve mahiyeti bence onun bir yaratma olmasıdır. Sanat insanın kendini tabiata ilavesidir. Ben de varım demesidir. İnsanın Allaha benzemeye çalışmasıdır. İnsan Allahın eserlerinin karşısına kendi eserlerini koyar. Var olanla yetinmez. Yetinseydi ilk aratıldığı gibi çıplak kalırdı. Elbette sanat fantezi değildir. Sanat malzemesini gerçekten yani hayattan alır ama onu değiştirir, şekillendirir.

Sanat şekil mükemmelliğidir. Muhtevanın sanatla doğrudan ilişiği yoktur. Küfür sözlerini de besteleyebilirsiniz, ilahi aşk sözlerini de. Fikir ve ideoloji sanatı ne yükseltir ne alçaltır. İyi konudan ve iyi fikirden dolayı bir şey sanat eseri olmaz. Hidayet romanlarının romanla alakası yoktur. Flaubert ve Oscar Wilde’ın sanatçının hiçbir dini ve fikri olmamalı tezi kendilerine aittir. Tolstoy’un sanat eseri için saydığı üç temel özellikten biri sanatta ahlaki amacın varlığıdır.

İslami bir sanat ve edebiyat yaratılabilir mi, bilmiyorum. Bu sadece bir yetenek işi değildir. Sanatçının yetiştiği ortam da önemlidir. Sanatçı etrafında gördüklerini aktarır sanatına. Hayatta dindarlık yoksa dindar bir sanat yapılamaz. Karmaşanın, kaosun; nefsanî, egoist iştihaların tavan yaptığı bir ortamda sanat da onu yansıtır. Trajedyalar Antik Yunanda yazılabilirdi. Bugünkü dünyada edebiyat ve sanat zaten anlamsızlık, düzensizlik, bunalımdan başka bir şey değil.

Edit.