Konu: Türkçe YGS – LYS Hazırlık TAMLAMA YANLIŞLIKLARI

Tamlama Yanlışları
Tamlama yanlışları birkaç farklı şekilde karşımıza çıkabilir. Aynı cümlede hem isim tamlamasının hem de sıfat tamlamasının ortak bir sözcüğe bağlanması tamlama yanlışlığı meydana getirir.
Ekonomi ve kültürel açılardan…(ekonomik ve kültürel açıdan)
Fen ve askeri liseler…(fen liseleri ve askeri liseler)
Kamu ve özel kuruluşlar…(kamu kuruluşları ve özel kuruluşlar)
Askeri ve polis güçleri…(askeri güçler ve polis güçleri)
Kültürel ve tarih gerçekleri…(kültürel ve tarihsel gerçekler)

Bazı tamlamalarda yan yana kullanılan sözcükler yanlış anlamlar ortaya çıkarabilir.
Dağ ve nehir yatakları…
Camlar ve kapının kolu…

Tamlanan ekinin kullanılmaması da tamlama yanlışlığı dır. Bu yanlışlık ek ve yapı yanlışı olarak da değerlendirilebilir.
Çocuklar manavın elma ve portakallarını yürütmüşler. (doğrusu …elmalarını ve portakallarını…)

Bazı sıfat tamlamalarındaki “ler” ekinin fazladan kullanılması da tamlama yanlışlığıdır.
Ne kadar öğrenciler katıldı geziye.
Yüzlerce askerler toplandı meydanda.
Birçok insanlar bu konuda yanılıyorlar.

Özne Yüklem Uyumsuzluğu
Cümlede özne ile yüklem arasında bulunması gereken tekillik-çoğulluk, kişi ve olumluluk – olumsuzluk uyumu ortadan kalkınca anlatım bozulur.
Aşağıda özne-yüklem uyumu ile ilgili kurallar tekrar edilmiş ve bu uyum kuralına aykırı olan örnekler sıralanmıştır:
Tekillik ve Çoğulluk Açısından Uyumsuzluk
Akşam Cengiz seni sordular. (yanlış)
Özne insansa ve tekilse yüklem tekil olur.
Sıcaklar aniden bastırdılar.
Okullar tatil edildiler.
Ellerim tutmaz oldular.
Kelimelerin uçuyorlar.
Günler su gibi akıyorlar.
İnsan dışı varlıklar (cansız varlıklar, bitkiler, hayvanlar,organ adları,) ve soyut kavramlar (zaman ve eylem adları) tekil veya çoğul özne olduklarında yüklem tekil olur.
Bu yüzden yukarıdaki örnekler yanlıştır.
Herkes burada olacaklar.
Kimse dışarıya çıkmasınlar. (yanlış)
Belgisiz zamir özne olursa yüklem tekil olur.
On kişi içeriye daldılar.
Yüzlerce asker öne atıldılar. (yanlış)
Özne sayılı verilirse yüklem de tekil olur.

Kişi Bakımından Uyum Kuralları
Birden fazla kişi zamirinin bulunduğu cümleler belli kurallar çerçevesinde bu şahısların hepsini kapsayacak bir kişiye göre çekimlenir. Aksi takdirde bu da anlatım bozukluğudur.
Arzu ve ben iyi anlaşır.(anlaşırız)
Oraya sen, ben ve o gidecek.(gideceğiz)
Cümlede ben veya biz varsa, yüklem biz’e göre çekimlenir.
Bu işi sen ve Murat yapacak. (sınız)
Onlar ve sen niye anlaşamıyorlar. (sunuz)
Cümlede “ben, biz” yoksa; “sen, siz” varsa “siz”e göre çekimlenir.

Örnek: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “kendi” kelimesinin çıkarılması, anlatımda bozukluğa yol açmaz?
A) Bu ayrıcalığın sadece kendi için olduğunu sanıyorsa aldanıyor.
B) Kendi gibi gece gündüz çalışacak birini arıyor.
C) Herkesi kendi gibi düşünmeye zorluyor.
D) O da herkes gibi kendi hakkına razı olmalıdır.
E) Bu kez kendi, değil. kardeşi gelmiş.
1985 öSS

Çözüm: D seçeneğinde “kendi” sözcüğünün cümleden çıkarılması
anlatım bozukluğuna yol açmaz, çünkü aynı cümledeki
hakkına sözcüğü kendilik anlamını yansıtıyor.
Yanıt D

Aşağıdaki örnekler anlatım bozukluğu değildir.
İnsan dışı unsurlar kişileştirilirse yüklem çoğul olabilir.
Rüzgarlar adını fısıldıyorlar bana. (doğru)
Özne çoğulsa ve topluluğun yerine kullanılmışsa yüklem tekil olabilir.
Gençler amaçsız dolaşıyor. (doğru)
Saygı, nezaket, alay ve küçümseme bildiren cümlelerde yüklem çoğul olabilir. Bu tip ifadeler anlatım bozukluğu değildir.
Ahmet Bey, sizi sordular.
Ayşe Hanım lütfettiler. (doğru)
Bazen birinci tekil kişi alçakgönüllülük göstermek istediğinde yüklem “biz”e göre çekimlenebilir.
Yıldırımlar yaratan bir ırkın evladıyız. (doğru)

Çatı Uyuşmazlığı
Sıralı, bağlı ya da birleşik cümlelerde yer alan fiil ve fiilimsiler arasında etkenlik-edilgenlik açısından bir uyum olmalıdır. Aksi halde çatı uyumsuzluğu ortaya çıkar.
Birden kapı açılıp içeri girdi.
(Birden kapıyı açıp içeri girdi)
Bu konuyu çok soru çözülerek öğrenirsin.
(Bu konuyu çok soru çözerek öğrenirsin.)

Realizmin etkisiyle yaşama bağlı kalmış, gözleme önem verilmiştir.
(Realizmin etkisiyle yaşama bağlı kalınmış, gözleme önem verilmiştir.)
Haftaya kadar bu işleri bitirip komisyona sunulacak.
(Haftaya kadar bu işler bitirilip komisyona sunulacak)
(Haftaya kadar bu işleri bitirip komisyona sunacak.)