Konu: Türkçe YGS – LYS Hazırlık Öğe Yanlışları

Öğe Yanlışları
Bu tarz yanlışlar, içinde ortak öğe bulunan sıralı, bağlı veya birleşik cümlelerde karşımıza çıkar. Bu yanlışlıklar iki yönlüdür: Öğe eksikliği veya öğe fazlalığı.
Sıralı, bağlı veya birleşik cümlelerde ortak kullanılan sözcük veya sözler diğer cümlelerin de öğesine uymalıdır.
Aksi takdirde sözünü ettiğimiz anlatım bozukluğu meydana gelir.

Örnek

“Zeki, kitapları topladı ve rafa yerleştirdi. cümlesinde “Zeki ve kitapları” ifadesi her iki cümle için de ortak kullanılmıştır. Bu iki ifade her iki cümleye de uymaktadır. Bu, doğru bir cümledir.

Örnek

“Zeki kitaplara yöneldi ve okumaya başladı.” cümlesi ise yanlıştır; çünkü “kitaplara” sözü “okumaya başladı.” ifadesine uymamaktadır. Doğrusu “Zeki kitaplara yöneldi ve onları okumaya başladı.” olmalıdır. Bu yüzden bu cümlede öğe eksikliği söz konusudur.

Örnek

Zeki, kitapları aldı, onları rafa koydu. cümlesinde öğe eksikliği olmamakla birlikte ‘onları’ sözcüğü gereksizdir. Zira ‘kitapları’ sözü her iki cümleye de zaten uymaktadır.
Yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi öğe yanlışları eksiklik veya fazlalık olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yanlışlıklar her öğe için geçerlidir.

Öğe Eksiklikleri
İlk cümlenin ortak öğesi, ikinci cümleye uymaz. Bu yüzden ikinci cümleye yeni bir öğe eklenmesi gerekir. İşte eklenmesi gereken bu öğe, eksik olan öğedir.

a. Özne eksikliği
İlk cümle ile ikinci cümlenin öznesi uyuşmaz. Bu sebeple ikinci cümleye bir özne eklenmesi zorunluluğu doğar. Eğitimin aksaması hepimizi üzüyor, halbuki her şeyden daha gerekli. (eğitim)
Hiç kimse böyle bir şeye ihtimal vermiyor, ona güveniyordu. (herkes)
Parktaki adamla herkes ilgilendi; çok güzel konuşuyordu. (adam)

b. Yüklem eksikliği
Ortak kullanılan yüklem cümlelerden birine uymayabilir. Bu sebeple yeni bir yükleme ihtiyaç duyulur.

Örnek

Sen bize layıksın, biz de sana İstanbul. (layığız)
Yemeğe biraz tuz, biber ve limon sıktı. (tuz, biber ekti)
O sıralar ben yirmi, o ise on dokuz yaşındaydı. (ben yirmi yaşındaydım)

c. Nesne eksikliği
Ortak kullanılan nesne, cümlelerden birine uymaz. Bu durumda cümlelerden birine bir nesne eklenmelidir.

Örnek

Kalabalıklar beni çok sıkar, o yüzden sevmem. (kalabalıkları)
Dışarıda lapa lapa kar yağıyor ve biz de seyrediyorduk.(onu)
Aceleyle arabaya bindi, çalıştırdı ve hızla uzaklaştı. (arabayı çalıştırdı)

d. Dolaylı tümleç eksikliği
Diğerlerinde olduğu gibi ortak kullanılan dolaylı tümleç, cümlelerden birine uymaz. Bu durumda cümlelerden birine dolaylı tümleç eklenmelidir.

Örnek

Çekmeceyi açıp değerli eşyalarını yerleştirdi. (çekmeceye)
Kardeşini çok sever ve her konuda yardımcı olurdu. (ona)
Yavaşça odaya girdi, bir şeyler aradı, sonra usulca çıktı. (odadan)

e. Zarf (edat) tümleci eksikliği
Cümlelerden birine zarf tümleci olacak ifadelerin eklenmesi gereklidir.

Örnek

İngilizler biraz soğuk insanlar ama yine de iyi anlaşıyoruz.(onlarla)
Dostlarımı kaybettim, yollarımız ayrıldı bir bir. (onlarla)

f. Tamlayan eksikliği
Tamlayanlar cümlede tek başına bir öğe değildir; ancak onlardan kaynaklanan anlatım bozukluğu öğe eksikliklerine benzer bir yanlışlıktır.
Cümledeki ifadelerden birinde tek başına tamlanan unsuru bulunursa, anlam belirsizliğini gidermek için bu kısma tamlayanın da eklenmesi zorunluluğu ortaya çıkar.

Örnek

Oda birkaç haftadır temizlenmiyor, duvarları örümcek bağladı. (odanın duvarları)
Bir akşam çıkıp geldi, gelmesi hepimizde büyük bir sevinç yarattı. (onun gelmesi)

Öğe Fazlalıkları
Öğe eksiklikleri daha sık sorulmakla birlikte, öğe fazlalıkları da bir tür anlatım bozukluğu olarak karşımıza çıkmaktadır. Sıralı, bağlı veya birleşik cümlelerde bir öğe, her iki cümle için de kullanılabilirse, aynı öğeyi diğer cümlede tekrar kullanmaya gerek yoktur. Bu durum, bir çeşit gereksiz sözcük kullanımıdır.

a. Özne fazlalığı
Öznelerden birine gerek yoktur; çünkü diğer özne her iki cümle için de kullanılabilir.
Arkadaşlarımız bilmeden böyle bir hataya düşmüşler; çünkü arkadaşlarımız sizin iyi niyetinizden şüphe etmemişler.

b. Yüklem fazlalığı
Yüklemlerden birisi atılırsa cümlede anlatım bozukluğu oluşmaz. Dolayısıyla bunlardan biri gereksizdir.
Bir an bizim olduğumuz tarafa baktı, sonra kafasını çevirip diğer tarafa baktı.

c. Nesne fazlalığı
Her iki cümle için de tek nesne yeterlidir. Diğeri gereksizdir. Kalemlerini gözü gibi korur ve onları asla bir başkasına vermez.

d. Dolaylı tümleç fazlalığı
İki dolaylı tümleç de aynı varlığa işaret ettiğinden, bunlardan birine gerek yoktur.
Caddenin köşesinde bekleyen arkadaşına sessizce yaklaştı ve ona hafifçe dokundu.

e. Zarf tümleci fazlalığı
Zarf tümleçlerinden biri atılırsa cümlede daralma olmaz.
Hakan’la saat on birde meydanda buluşup onunla “Yüzüklerin Efendisi”ne gideceğiz.

f. Tamlayan, tamlanan fazlalığı
Tamlayan ya da tamlananlardan biri atıldığında anlam karmaşası meydana gelmiyorsa, bunlardan biri gereksizdir.
İnsanın korkaklığı ya da insanın karamsarlığı başarıya her zaman engeldir.
Polisler kamyonun içinde ve otomobilin içinde arama yaptılar