Konu: Türkçe YGS – LYS Hazırlık SOZCUK YAPISI

Sözcük Yapısı
Bu başlık altında kelimelerin şekilsel özelliklerine değinilecek, kelimeleri oluşturan parçalar kök ve ek olarak incelenecektir.

SÖZCÜK KÖKLERi
Kelimelerin ek almamış saf şekline kök denir. Türkçe sözcüklerin kökleri iki, üç harfe kadar indirilebilmektedir. Sözcüğ
ün kökünü bulurken dilin tarihsel gelişimini de çok iyi bilmek gerekir.

Sözcük köklerini temel olarak isim ve fiil kökü olarak ikiye ayrılır.

Ad kökü: Bu köklerde sözcüğün ilk ortaya çıkış şekli isimdir. sessiz, özellik, yaşam, uslu, sulak, çeşitli vb.
Fiil kökü: Bu tür sözcüklerin kökü hareket içerir. Bu kökler mak-mek mastar eklerinden birini alabilir.
Atılım, sınavlar, seçkin, görüntüde, askılık, satıcı, buluş, görüş vb.


Köklerle ilgili Ayrıntılar
1. Sesteş sözcüklerde kök

Okunuş ve yazılışça aynı olan fakat anlamları farklı olan sesteş sözcükler esasında farklı kökten gelmişlerdir. Bu
sözcüklere cümlede kullanıldıkları anlama göre ad ya da eylem diyebiliriz. Sabaha kadar yüzdü. (yüz-fiil) Bu tanıdık bir yüzdü. (yüz-ad)

2. Ortak köklü sözcükler

Yazılışları, okunuşları ve hatta anlamları da aynı olan sözcükler vardır dilimizde. Bunlara ortak köklü sözcükler
adı verilir. Cümlede bazen isim bazen de eylem olurlar. Bu köklerin ad ya da fiil olduğunu anlamlarından ve aldı
kları eklerden de anlayabiliriz. Bu konuda hepimize güvenmelisin. (güven-fiil) Güveninizi boşa çıkarmam.
(güven-isim) Belli başlı ortak köklü sözcükler Barış, savaş, ekşi, tat, eski, boya, gerek, kuru, acı, koca,
güreş, sıva, güven, göç, dik, damla, koru, küs, ağrı, sık…

3. Yansıma köklü sözcükler

Kimi sözcükler tabiat sesi adı verilen yansıma seslerden türemiştir.
Fokurda-, cızırtı, patırtı, gürültü, çatırda– horulda –, gurulda-, patla-

4. Kökte ses değişimi

Dilimizde bazı sözcükler türerken köklerinde değişme olur. ağarmak, kararmak, kaldırmak vb.

Türkçe sözcüklerde kök, eklerden önce gelir. (Pekiştirilmiş sözcükler hariç) Sözcük birleşik değilse, tek köke sahiptir.



Cümledeki I, II, IV, V, numaralı sözcükler eylem kökünden türemiştir. III numaralı avcılık sözcüğü ise “av” isminden türemiştir.

Yanıt C

Ekler

Sözcük Yapısı Ekler
A. Yapım Ekleri
Dilimizde, ekler ikiye ayrılır. Bir grup ek, yapım eki; bir grup ek de çekim eki olarak adlandırılır. Köklerden sonra
gelerek yeni bir sözcük türeten ya da onları sıfat, zarf yapan eklere yapım eki adı verilir. Yapım eki genellikle çekim
eklerinden önce gelir.Yapım eki alan sözcüklere türemiş sözcük, kök ve yapım eklerinden oluşan kısma ise gövde adı verilir.
Türkçede dört çeşit yapım eki vardır: Bu eklerden ikisi isim kök veya gövdelerine, diğer ikisi de fiil kök veya
gövdelerine gelir. Adlara gelen yapım eklerinden bir kısmı sözcüğü yeni bir isim yaparken, bir kısmı da sözcü-
ğün türünü değiştirip onu eylem yapar. Diğer taraftan fiillere gelen eklerden bir kısmı yeni eylemler türetirken,
bunların bazıları da eylemden isimler yapar.

GÖVDE: Sözcük kökünden ve yapım eklerinden oluşan kısma gövde adı verilir. Bir sözcüğün isim ya da fiil oldu-
ğunu gövdesine bakarak belirleriz. Bu noktada sözcüğün aldığı son yapım ekine dikkat edilir.
Aç-ık-la-ma-lar-ım: Bu sözcüğün gövdesi “açıklama”dır. Sözcük en son isim yapma eki (ma) almış. Dolayısıyla
bu sözcüğün türü de isimdir.

isimden fiil yapma ekleri
Ada gelerek onlardan fiil yaparlar. Sayıları azdır. Bilhassa “LA” eki yaygındır.



isimden isim yapma ekleri
Adlara gelerek onlardan yeni bir isim soylu sözcük türetirler. Dilimizde bu eklerden çok sayıda vardır. Bu eklerden
“ce, cik, lı, lık ve sız” oldukça işlek eklerdir. “De” ve “den” ekleri sıfat yaptıkları zaman yapım eki olurlar.



Fiilden isim yapma ekleri
Fiillere eklenerek onlardan isim türeten eklerdir. Fiilimsi ekleri de bu gruba dahil edilir.






Fiilden fiil yapma ekleri
Eylemlere gelerek onlardan yeni eylemler türetirler. Bunların birçoğu çatı ekidir.







B. Çekim Ekleri
Kelimelerin kök veya gövdelerine gelerek onların durumunu, zamanını, kişisini belirleyen ve kelimeyi cümlede
kullanıma hazır hale getiren eklerdir. Bu ekler, genellikle yapım ekinden sonra gelir; ancak bazı
kelimelerde bu durum değişir: binlerce, evdeki, amcamgil gibi.
Kelimenin ad ya da eylem olması, ne tür bir çekim eki alacağını da belirler:

güç: isim çekim eki alır / anla: fiil çekim eki alır. Bu eklerden bir kısmı yalnızca isim soylu sözcüğe gelir.

iyelik ekleri, hal ekleri, tamlayan eki, çoğul eki, ilgi eki bunlardandır. Sadece fiillere gelen çekim eki: kip ekleri Kimi çekim ekleri hem isimlere hem de fiillere gelebilir.
Bunlar, ek-fiil ekleri, şahıs ekleri, soru ekidir. isimlere Gelen Çekim Ekleri

1. Çoğul Eki
LAR: ağaç-lar, elma-lar, kitap-lar”- lar” eki çokluk dışında başka anlam ve görevlerde de kullanılır.
Yarın Mehmetlere gideceğiz. (aile) Nice Fatih’ler yetiştireceğiz. (benzerlik)

2. İyelik Ekleri


Varlığın kime veya neye ait olduğunu belirten eklerdir.

3. Durum Ekleri


4. Tamlayan Eki
Zincirleme veya belirtili isim tamlamalarında bulunur. Bu eke ilgi eki de denmektedir. Çocuğ-un ayakları ders-in sonu

5. İlgi Eki
Ad tamlamalarında tamlananın yerini tutan ektir. Zamir olarak kabul edilir. Bebeğin-ki sizin-ki-ler

6. Ek-eylem Ekleri
isimleri cümlede yüklem ya da şart unsuru yapan eklerdir. Dolayısıyla yüklemi isim olan tüm sözcüklerde gizli
veya açık mutlaka ek-fiil yer alır.



7. Kişi Ekleri
Cümlenin yükleminde ek-fiil eklerinden sonra gelirler



8. Soru Eki


Fiillere Gelen Çekim Ekleri
1. Kip Ekleri

Fiillerin zaman ve dilek kipi ekleridir



Ek-fiil Ekleri
Ek fiil ekleri bazen yukarıdaki kip eklerinden sonra gelerek fiili birleşik zamanlı hale getirirler



3. Kişi Ekleri
Eylemlerde kip ya da ekfiil eklerinden sonra gelerek eylemin kime ait olduğunu ortaya koyarlar.



4. Soru Eki




Adlarda:

Çokluk + iyelik + hal eki,

iş – ler – imiz – de

Çokluk + iyelik + tamlayan eki,

iş – ler – imiz – in

Çokluk + iyelik + hal + ekfiil + şahıs eki

iş – ler – imiz – de – y – di – k

Çokluk + iyelik + hal + soru + ekfiil + şahıs

iş – ler – iniz – de mi – y – di – niz?

Eylemlerde:

Kip + şah›s
Seç – iyor–um
Kip + ekfiil + şah›s
Seç – iyor – du – m

Kip + soru + ekfiil + şah›s
Seç – iyor – mu – y – du–n?a

ÇOK GÖREVLİ EKLER
Türkçede yazılışça aynı olan ama tür ve anlamca farklı olan çok sayıda ek mevcuttur. Sınavlarda özellikle bu eklerin
farklı kullanımları sorulmaktadır. Bu tarz sorularda ekleri bilmesek de sözcük kökünden hareketle mantık
yürüterek doğru sonuca ulaşabiliriz.

Aşağıda çok kullanımlı eklerin listesi, türleri ve örnekleri verilmiştir.



EKLERİN KATTIĞI ANLAMLAR
Yapım ve çekim ekleri sözcüklere ve cümleye çeşitli anlamlar katar. Bu eklerden bazıları içinde çok sayıda anlam barındırır.

Sınavlarda en çok çıkan eklerin bir listesi ve içerdiği anlamların örnekleri aşağıda verilmiştir:

“CE” eki

Benzerlik: Biz de insanca yaşamak isteriz.

Küçültme: Küçükçe bir çocuk yanımıza geld

Biçim tarz: Adam sessizce kapıya yaklaştı.

Olarak: Eve gidince iyice karnını doyurdu.

Tarafından: Hırsızlar polislerce yakalandı.

Görelik: Sanatın sizce anlamı nedir?

Sayıca eşitlik: Yüzlerce asker toplanmıştı.

Zamanda eşitlik: Senelerce peşinden koştu.

Bakımından: Akılca hepimizden üstündü




Yapısı Bakımından Sözcükler

Kelimeler yap›ca basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe ayr›l›r.

Basit Yapılı Sözcükler

Yap›m eki almamış sözcükler, basit sözcüklerdir.

Basit sözcükler aşağıdaki gibidir.



Türemiş Sözcükler
Yapım eki almış sözcüklere türemiş sözcük denir. Sözcüğün türemiş olup olmadığını anlamak için yapım eklerinin
bilinmesi gerekir.

Türemiş sözcükler aşağıdaki gibidir.



Türeme Kuralları
Kelime türetilirken genellikle önce yapım eklerini alır. Nişan-lılığ-ımızda (kök+ye+çe)
Sözcük, birden fazla yapım eki ve birden fazla çekim eki alabilir.

(bil–gi–len–dir–il – meli–y–iz)

yapım ekleri çekim ekleri

Kelime, birden fazla yapım eki aldığında sözcük isim ve fiil arasında gidip gelebilir.



Sözcüklerin türemesi esnasında ses düşmeleri meydana gelebilir.



BİRLEŞİK YAPILI SÖZCÜKLER
En az iki sözcükten oluflan sözcüklerdir



Birleşik sözcüklerin bir kısmı bitişik, bir kısmı ayrı yazılır.

Genellikle ses olayı meydana gelen fiiller bitişik, diğerleri ayrı yazılır.
Kaybettim, hissettik, zannettim, Kabul edelim, hasta oldular.

Bu noktada birleşik isim, birleşik eylem ve birleşik sıfatların kendine özgü özelliklerine de dikkat etmek gerekir.

Hanımeli: Birleşik isim

Teşekkür ederim: Birleşik fiil

Mavi gözlü kız: Birleşik sıfat

YAPI-TÜR KARŞILAŞTIRMASI
Kelimenin meydana geldiği kök ve eklerin tamamına sözcüğün yapısı, kullanım amacına da sözcüğün türü ve
görevi denir. Aşağıdaki tabloda sözcüklerin türleri ve bu türlerin yapıca basit, türemiş, birleşik şekilleri verilmiştir.
Söz gelimi türemiş sıfat kavramı, sözcüğün türce sıfat, yapıca türemiş olduğu anlamına gelir.