Monitörden Baskıya Rengin Serüveni...
Yayımcılığın en önemli uygulamalarından biri olan renk konusu, aynı zamanda en çok sorun yaşanan alanlardan birisi. Rengin yapısından gamma düzeltmesine, renk evreninden pantone kataloglarına kadar pek çok konuda bilgi sahibi olabileceğiniz dosya konumuz, tarayıcıdan monitöre, imaj işleme yazılımından baskıya uzanan yolda renginizin solmaması için pusulanız olacak.
Masaüstü yayıncılık tarihinin ilk zamanlarından bu yana yayımcıların en büyük dertlerinden biri, kullanılan üniteler arasındaki renk tutarlılığını sağlamak olmuştur. Baskıdaki renklerin doğruluğu, ilk baskı ve sonuncu arasındaki renk tutarlılığı gibi kriterlerin yanı sıra, taranan ya da dijital kamera ile çekilen bir görüntünün bilgisayara doğru renk değerleriyle ulaşması da son derece önemlidir. Teknolojinin gelişimiyle birlikte bu problemin üstesinden gelmek için çok çeşitli araçlar kullanıcıların hizmetine sunulmuş durumda. Ancak bu araçlardan en iyi şekilde yararlanmak ve renk yönetiminin anlamını kavrayıp uygulamak için renklerin dünyası hakkında da bilmemiz gereken noktalar bulunuyor. Bu nedenle teknik konulara balıklama dalmadan önce biraz pratik bilgi, renk konusundaki altyapımızı perçinleyecektir.
Görülebilir Spektrum
Elektromanyetik spektrumun insan gözü tarafından görülebilen kısmına genel anlamda ?ışık? diyoruz. 400 ile 700 nanometre dalgaboyları arasındaki bu aralık temel olarak kırmızı, turuncu, sarı, yeşil, mavi ve mor renklerden oluşur. Bu temel renklerin kombinasyonları, gördüğümüz milyonlarca değişik rengi oluşturur. Görülebilir spektrumdaki bütün renklerin karışımı da beyaz ışıktır. Diğer bir deyişle beyaz renk, tüm renkleri bünyesinde barındırır. Objelerin üstüne düşen ışık içindeki renklerin bir kısmı, obje tarafından emilir ve bir kısmı da yansıyarak gözümüz tarafından algılanır. Örneğin sarı bir muz, üstüne düşen ışığın bir kısmını emer, bir kısmını da yansıtır. Sarı rengin dalga boyu, yansıttığı ışık içindeki diğer renklere göre daha fazla olduğu için muz gözümüze sarı renkte görünür. Eğer bütün renkler emilip hiçbiri yansımıyorsa objenin rengini ?siyah? olarak görürüz. Tüm renkler yansıyor ve hiçbir renk emilmiyor ise objenin rengi beyazdır.
Bir rengin sahip olduğu dalga boyunun grafiksel eğrisine, o rengin ?spektral tanımı? denir ve fiziksel olarak rengin parmak izi gibi görülebilir. Spektral veriler, spektrofotometre adı verilen bir araçla ölçülür. Spektral eğri bize rengin tam tanımını verse de işin rengi görüntüleme ve baskıya gelince değişir. Bu noktada karşımıza CMYK, RGB, HSB gibi modeller çıkar.
Renklerin Üçlü Modellerle Tanımlanması
Yukarıda da belirttiğimiz gibi, spektral tanım bir rengin en doğru verisidir, ancak milyonlarca ayrı renk ve spektral tanım, rengin pratik kullanımı için hiç de ideal bir yol değildir. En gelişmiş görüntü algılayıcı sistemlerden bile daha verimli şekilde işleyen insan gözünde bile, her bir renk için ayrı hücreler bulunmadığını biliyoruz. Bu nedenle bilim adamları renkleri tanımlamak için daha basit yöntemler araştırıp geliştirmek zorunda kaldılar. İnsan gözü kırmızı, mavi ve yeşil dalga boylarına duyarlı olan hücrelere sahiptir. Bu noktadan yola çıkılarak renkleri üç değişkenli modellerle tanımlama çalışmaları başlamıştır.
RGB (Red Green Blue)
Beyaz ışık, renklerin tümüne sahip olduğuna göre, hiç ışık olmazsa elimizdeki tek şey karanlık ve siyahtır. Bu durumda belirli miktarlarda kırmızı, mavi ve yeşil ekleyerek istediğimiz rengi oluşturabiliriz. Bu üç rengin en yüksek yoğunlukta eşit karışımı ise beyazı oluşturur. RGB renk modelinde renkler bu üç ana rengin değişik oranlarda eklenmesiyle (additive colors) oluşur. RGB modeli insan gözünü taklit eden dijital ünitelerde (Tarayıcılar, Dijital Kameralar gibi) ve monitörlerde kullanılır.
CMYK (Cyan Magenta Yellow blacK)
Siyahtan beyaza gitmek RGB modelle mümkün, ancak elinizde beyaz varsa ve siyahı elde etmek istiyorsanız, senaryo değişmek zorunda kalır. Monitör ve tarayıcılar gibi belirli bir kaynaktan ışığı yayma (emission) metoduyla çalışan üniteler için RGB model çok uygundur. Ancak yazıcı ve baskı makineleri gibi üniteler renkleri kağıt ve benzeri materyaller üzerinde oluşturdukları için, yansıma (reflection) metodunu kullanmak durumundadır.
Işıksız bir ortamda renkleri ve beyazı oluşturmak için kırmızı, mavi ve yeşili ekliyorsak, beyaz ortamda bu işlemin tersini yapmalıyız; yani kırmızı, yeşil ve mavi renkleri çıkartmalıyız (substractive colors). Bu işlemi yaparken mürekkep olarak adlandırdığımız filtreler kullanılır. Örneğin, cyan mürekkebi kırmızı rengi soğururken mavi ve yeşil renkleri yansıtır. Aynı şekilde magenta yeşili, sarı ise maviyi soğurur. Bu nedenle, baskı işleminde renkleri elde etmek için kırmızı, yeşil ve mavi ışığı kontrol eden cyan, magenta ve sarı renkteki yarı geçirgen mürekkepler kullanılır (CMY). Filtre olarak kullanılan bu mürekkeplerin yoğunluğunu kontrol etmek içinse tram yüzdelerinden faydalanılır. Tramlar değişik oranda ve açılarda baskı sonucu kağıt üzerinde bir araya gelerek değişik renk tonlarının oluşmasını sağlarlar.
Teorik olarak, bu üç mürekkep eşit olarak en yüksek yoğunlukta karıştıklarında bütün renkleri soğuracağı için ışık kalmaz ve ortaya siyah çıkar. Fakat kağıdın beyaz yüzeyinden gelen yansıma bu rengin tam siyah değil, koyu kahverengi gibi görünmesine neden olur. Bu yüzden siyah mürekkep baskı işleminde yardımcı bir filtre olarak kullanılır.
Üç Boyutlu Tanım: HSL yada HSB
Renkleri üçlü modelle tanımlamanın bir başka yöntemi de üç boyutlu bir evren kullanmaktır.
Hue: Temel renk özü (sarı, kırmızı, yeşil gibi) ortadaki renk tekerleği üzerinde açısal değerle gösterilir
Saturation: Rengin doygunluğu (Canlı veya pastel),
Lightness veya Brightness: Rengin parlaklık ve koyuluğu
Buraya kadar renklerin üçlü tanım modellerini gördük. Yalnız RGB gibi üçlü modeller bize sağlam bir standart sunamazlar. Çünkü, monitörlerin, tarayıcı ve yazıcıların hatta insan gözünün bile her birinin ayrı RGB renk evreni vardır. Kısacası RGB ve CMYK renk modelleri ünite bağımlıdır. Bünyesinde bu derece çeşitli standartlar barındıran bir model, temel renk ölçümleri için kullanılamaz. Bu problemin çözümü için uğraşan CIE (Commission Internationale d?Eclairage) bilim adamları birer standart olacak değişik üçlü renk modelleri geliştirmişlerdir.
CIE Renk Modelleri
CIE renk sistemleri diğer üçlü renk modelleri ile benzeşirler. Onları farklı ve gerekli kılan özellikleri ise üniversitelerden bağımsız olmalarıdır. Başka bir deyişle gözlemci veya kullanılan ünitenin renk kapasitesine göre sınırlandırılıp değişkenlik göstermezler.
CIE XYZ Modeli
(Standart Gözlemci)
1931 yılında geliştirilen CIE XYZ modeli diğer CIE renk modellerinin temelini oluşturur. Bir grup renk uzmanı tarafından değişik objeler üzerinden toplanan renk verileri RGB olarak X,Y,Z değerleriyle eşleştirilerek elde edilmiştir. Ortaya çıkan renk modeli insan gözünün gördüğü renklerin ortalaması olarak kabul edilir.
CIE L*a*b* (Renklerin Mihenk Taşı)
Sıradaki hedef, renk karşılaştırmaları için tekrarlanabilir bir model formülize etmekti. Renk ve boya üreticilerinin standart şekilde üretim yapabilmesi için gerekli olan bu model 1976 yılında geliştirildi. Daha önce geliştirilen XYZ modeli, doğası gereği bu tür karşılaştırmalar için uygun değildi fakat böyle bir modelin geliştirilmesi için temel oluşturdu.
CIE L*a*b* renk modeli, bir rengin aynı anda hem kırmızı hem de yeşil, benzer şekilde hem mavi hem de sarı olamayacağı teorisine dayanmaktadır. Bu şekilde bir rengin sarı/mavi ve kırmızı/yeşil özelliklerini tanımlamak için değerler kullanıldı. Bu modelde bir renk tanımlanırken, a* kırmızı/yeşil değeri, b* sarı/mavi değeri, L* ise parlaklığını (tonunu) belirler.
Kuyumcular altın madenini mihenk taşı dedikleri taşa sürüp bıraktığı izi standartlarla karşılaştırarak ayarını bulurlar. CIE L*a*b* renk modeli, belirli bir rengi bir modelden başka bir modele çevirirken kullanılır.
Delta E (?E)
Renk Farkı Formülü
CIE L*a*b* modelinin sağladığı önemli diğer bir özellik belirli iki rengi birbiriyle karşılaştırıp farkı bulmaya yarayan Delta E (?E) değeridir. ?E değeri renkler arasındaki farklılığı matematiksel olarak formülle elde eder. Baz alınan değer CIE L*a*b* modeli içinde seçilen iki renk arasındaki mesafedir. Özellikle renklerin bir modelden başka bir renk modeline çevriminde gözönüne alınan bu fark, değişikliğin ne derece büyük ya da küçük olduğunu gösterir. Böylece çevrim sonrası renklerin ne kadar birbirine yakın olduğu anlaşılır. İnsan gözü ?E farkı 2?nin üzerine çıktığında farklılığı algılamaya başlar. Ancak genellikle 6?ya kadar olan ?E farklılığı kabul edilebilir bir sapmadır.
Standart Aydınlatma
Rengi etkileyen bir diğer faktör de gözlemin yapıldığı ortamdaki aydınlatmadır. Bu nedenle CIE aydınlatma için standart değerler oluşturmuştur. Aydınlatma standartları oluşturulurken rengin ısısını belirleyen Kelvin (K) değeri kullanılır. CIE tarafından ilk etapta üç ayrı aydınlatma (Illuminant) standartı oluşturuldu.
Illuminant A 2856? K renk sıcaklığı ile akkor elektrik ampullerinin aydınlatmasına karşılık gelen ortama göre belirlenmiştir. Illuminant B 4874? K değerindeki direkt güneş ışığını temsil eder. Illuminant C ise 6774? K ile dolaylı güneş ışığına karşılık gelir.
Daha sonra geliştirilen Illuminant D günışığı aydınlatmasını temsil eder. Bünyesinde D50 ve D65 adında ve grafik alanında standart olarak kabul gören aydınlatma standartlarını barındırır. 5000? K değerindeki D50 Amerikan baskı standartı olarak kullanılırken, 6500? K ile D65 Avrupa içinde daha fazla kullanılmaktadır.
Bu standartların dışında 9300? K bir CIE standartı değildir ve kalibrasyonu yapılmamış tipik bir ekranın beyaz değerini belirler.
Alıntı
özelleri vs.. saymıyorum..geneli cmyk
