Konu: Sınıfta İstenmeyen Davranışların Yönetimi

Öğrenme- öğretme sürecinden, istenilen verimi elde etmek için, sınıfta düzeni kurmak ve akademik olmayan etkinlikleri en aza indirmek gerekir. Bu da iyi bir sınıf yönetimi ile mümkün olur.

İstenmeyen davranış, başka öğrencileri ders akışı içinde rahatsız eden her davranış olarak kabul edilir. Ayrıca öğrencinin kendisinin veya arkadaşlarının akademik etkinliklerini engelleyen, öğretim amaçlarının dışına çıkaran ve sınıf disipliniyle ve okul disiplinini bozan, karışıklığa yol açan davranışlar olarak da tanımlanmaktadır.

İstenmeyen davranışlar öğretmenin sınıf yönetimi kalitesini düşüren davranışlardır. Bu davranışlar sınıf disiplinini bozar, zaman yönetiminin olumsuzlaşmasına neden olur. Buna göre, sınıfta eğitim-öğretimi engelleyen bütün davranışlar, “istenmeyen ya da olumsuz davranışlar” olarak adlandırılır.

“Umay, her gün derse geç gelmektedir. Ali, sürekli arkadaşlarını şikâyet etmektedir. Ömer, verilen ödevleri yapmamaktadır. Mustafa, sırasında nadiren oturmakta, zamanının büyük bir kısmını kalem açmakla geçirmektedir. Oya, sık sık devamsızlık yapmaktadır. Gül, derste sürekli konuşarak dersi kesmektedir.” Gibi benzeri durumlar sınıf ortamında sıkça karşılaşılan davranış problemleridir. Bu davranışların çoğu hemen hemen bütün sınıflarda öğretmenler tarafından gözlenmektedir. En deneyimli öğretmenler bile sınıflarında istenmeyen öğrenci davranışları ile karşı karşıya kalmaktadır.

Eğitimde istenmeyen davranışların hangi ihtiyaçtan kaynaklandığı iyi belirlenmelidir. Eğer istenmeyen davranış diye tanımlanan davranışın, amacını belirlemeden müdahale edilirse, yeni istenmeyen davranışlara yol açılmış olunabilir.

İstenmeyen davranışlar, öğrencilerin yaş, cinsiyet ve bir dizi psikolojik özellikleri açısından farklılık gösterir. Davranışlar; zamana, mekana ve koşullara göre istendik ya da istenmedik özelliği kazanırlar. İstenmeyen davranışların sıklığı; yaştan yaşa, sosyo-ekonomik düzeye, öğretmenden öğretmene, dersten derse farklılık gösterebilir.

Derslerde sık karşılaşılabilen istenmedik davranışlar aşağıda belirtilmiştir:

*
Kendi aralarında şiddete başvurmaları, kavga etmek
*
Derse devam etmeme ya da derslere geç gelmek
*
Derse hazırlıksız gelmek
*
Sınıfta uygun olmayan yer ve zamanda konuşmak
*
Arkadaşlarına, kendisine veya eşyalarına zarar vermek
*
Ders dışı bir etkinlikle uğraşmak
*
Temizlik ve görgü kurallarına uymamak
*
Sınavlarda kopya çekmek
*
Yerlere çöp atmak
*
Arkadaşlarına küfür ve hakaret etmek
*
Yalan söylemek
*
Arkadaşlarına lakap takmak
*
Ödevlerin teslim zamanı
*
Otoriteye medyan okuma

İSTENMEYEN DAVRANIŞLARIN NEDENLERİ

1.
Sınıf Dışı Etkenler
*
Okul
*
Çevre
*
Aile
2.
Sınıf İçi Etkenler
*
Öğretmen
*
Öğrenci
*
Fiziksel Ortam

Sınıf dışı nedenler üzerinde durulmadan, sınıf içi etmenler incelenecektir.

ÖĞRETMEN
1. Öğretmen çocuğun davranışlarına uygun tepki vermiyorsa.
Bir gün iyi dediği davranışa başka bir gün kötü diyorsa iyi ve kötü kavramlarıyla ne kastettiğini açık bir biçimde öğrenciye anlatmadıysa, öğrenci sınıfta nasıl davranacağını öğrenemeyecektir. İyi davranışın sonuçları ile kötü yada uygun olmayan davranışlarının sonuçlarında ne olacağını öğrencinin önceden bilmesi gerekmektedir.
2. Öğretmen doğru davranışı ödüllendirmiyorsa.
Sınıfta uygun davranış göstermeyen öğrencilerin büyük bir bölümünün uygun olarak gösterdikleri davranışların öğretmenlerince ödüllendirilmediği gözlenmektedir. Öğrenci, sadece uygun olmayan davranışları gösterdiği zaman ya eleştirilmekte ya kötü not verilmekte ya da uygun olmayan davranışından dolayı azarlanmaktadır. Bu da yukarıda görüldüğü gibi istenmeyen davranışın pekişmesine neden olmaktadır. Bu nedenle istenmeyen davranışları değil, uygun olan davranışları görmeye başlamak önemli bir adımdır.
3. Öğretmenin istedikleri ya da beklentileri öğrencinin yeteneklerine uygun değilse.
Öğrenciye yönelik öğretmen beklentileri çok yüksekse, öğrenci yoğun bir baskı altında kaldığını hissedecek ve bunun doğal sonucu olarak oldukça fazla başarısızlık yaşayabilir. Çok düşük beklenti düzeyi de öğrencide derslerden sıkılma, ödev yapmama ve huzursuzluk davranışları gözlenmesine neden olabilecektir. Bu nedenle istek ve beklentilerin öğrencinin düzeyinde olması gerekir. Böylece çocuk kendi hızına göre arkadaşlarıyla rekabete girebilir.
4. Öğretmen öğrencilerinin bireyselliklerine yeteri kadar hoşgörülü davranmıyorsa.
Öğrenciler, yetişkinler gibi kendi duygu ve düşüncelerini dile getirme hakkına sahiptirler. Çocukların birbirine benzer tepkilerde bulunmalarını istemek ve onların farklılıklarına gerekli saygıyı göstermeyen ya da ödüllendirmeyen öğretmenlerine karşı uygun olmayan davranışlar sergileyebilirler.
5. Öğretmen öğrencilerine istenilen davranışlar için model olamıyorsa.
Öğrenciler, öğretmenlerini ve yüksek statüdeki arkadaşlarının davranışlarını büyük ölçüde taklit ederler. Öğretmenin, çocuğun davranışlarını gözleyerek kendisini taklit edip etmediğini belirlemesi eğer taklit ediyorsa kendi davranışlarını gözden geçirmesi gerekmektedir.
6. Öğretmen eğer sınıftaki uygun olmayan davranışları genellikle ceza ile kontrol ediyorsa.
Öğretmenlerin bir bölümü sınıf içinde olan olay ve kişilere çok çabuk duygusal tepkiler verme eğilimi içinde olabilir. Kolayca kızan, bağıran bu tür öğretmenler sınıflarında gözledikleri en küçük uygun olmayan davranışı bile ceza kullanarak denetlemeye çalışırlar. Bu tutumları doğal olarak çocukların davranışlarına yansıyarak uygun olmayan davranışların gözlenmesine neden olabilir.
Ayrıca;
• Öğretmenin öğrencilerini yeterince tanımaması

• Öğretmenin davranışlar konusunda öğrencileri bilgilendirmemesi

• Öğretmenlerin yetersizlikleri

• Öğretmenin kullandığı öğretim yöntemleri, araç-gereç ve materyaller

• Tekdüzelik

• Öğretmenin öğrenci ile alay etmesi, öğrencilere kaba davranması, öğrenciler arasında ayrım yapması, öğrencilerle iletişim kuramaması

• Öğretmenlerin düşünce ve eylemlerinde açık olmaması

• Öğretmenin öğrencileri ile göz teması kurmaktan kaçınması, yüzünü tahtaya dönerek ders anlatması

Elbette ki hiçbir öğretmen sınıfında disiplin sorunu yaratmayı önceden tasarlamaz veya böyle bir şeye niyetlenmez. Aksine herhangi bir sorun yaşamadan zevkli ve verimli bir ortamda ders yapmak öğretmenlerin en büyük arzusudur. Sınıflarda her şeye rağmen istenmeyen davranışların ortaya çıkması kaçınılmazdır. Öğretmene düşen görev ortaya çıkan bu davranışları etkili bir liderlik yaklaşımı ile yönetebilmek olmalıdır. Öğrencide istendik davranışlar oluşturmaktır önemli olan. Ancak daha da önemlisi, bu davranışların sürekliliğini sağlamaktır. Problem davranışlar tümüyle ortadan kaldırmak neredeyse imkansızdır. Bu davranışları doğru anlamlandırırsak etkili bir sınıf yönetimi gerçekleştirilebilir.

Başarılı bir teknik direktör saha kenarından oyunu nasıl yönlendiriyorsa, iyi bir öğretmen de sınıfı aynı şekilde yönetebilmelidir.

Disiplin problemlerinden nasıl kaçınabilinir?
• Sınıf kurallarını tartışmaya açıp ve öğrencilerin bakış açılarını dinleyerek.
• Öğrencilerin büyük çoğunluğu ile uzlaşmaya çalışarak
• Öğrencilerden saygı bekleniyorsa, onlara da saygı gösterilerek
• Öğrencilerle araya belli bir mesafe koyarak
• Koyulan kurallara önce öğretmenin kendisi uyması
• Öğrenciler üzerinde konuşma, davranışlar üzerinde konuşularak

İstenmeyen davranışlara karşı yanlış tutumlar:
. Sesi yükseltmek, bağırmak - çağırmak
• “Buranın patronu benim” demek, son sözü söylemekte ısrar etmek
• Soğuk duruş, elleri arkaya bağlamak gibi gergin beden dili
• Notları kırmak, aşağılamak, utandırmak, huzursuz etmek
• İğneleyici sözlerle alay etmek
• Öğrencinin kişiliğine hücum etmek
• Çok üstünmüş gibi davranmak, fiziki güç kullanmak
• İlgisiz kişileri çatışmanın içine çekmek
• Çifte standart sahibi olmak (dediğimi yap, yaptığımı yapma)
. Haklı olduğunda ısrar etmek
• Öğüt vermek, tahminlerde bulunmak
• Öğrenciyi köşeye sıkıştırmak
• Çok alttan almak ve ya çok taviz vermek
• İlgisiz olayları gündeme getirmek, dırdır etmek
• “Bütün öğrenciler hepiniz aynısınız” gibi genellemeler yapmak
• Temelsiz suçlamalarda bulunmak
• Kin beslemek, diş bilemek, öfke nöbetine girmek
• Öğrenciyi taklit etmek, diğer öğrencilerle karşılaştırmak
• Emretme, hükmetme, aşırı isteklerde bulunma
• Aşırı ve yersiz ödüllendirme

ÖĞRENCİ
• Eğer öğrenci, öğretmenine aşırı biçimde bağımlıysa, sınıf içi hiç bir çalışmasını öğretmenine göstermeden ve denetletmeden yapamıyorsa, sürekli öğretmenin ilgisini çekmeye çalışıyor ve arkadaşlarının dikkatini bozuyorsa,
• Eğer öğrenci, dikkatini yöneltmede ve yoğunlaştırmada güçlük çekiyorsa,
• Eğer öğrenci, başarılı olamadığı durumlarda kolaylıkla mutsuz oluyorsa
• Diğer arkadaşlarını çalışırken rahatsız ediyor, çalışmalarını bölüyorsa
• Eğer öğrenci, okula, arkadaşlarına ve öğretmenlerine karşı olumsuz ise,
• Öğrenci, kişisel öz bakım ve temizlik alışkanlıklarını yeteri kadar geliştirememişse,
• Öğrenci, içine kapalı ve az konuşan birisi ise,
• Arkadaşlarına, okula ve öğretmenlere karşı saldırgan tutum içindeyse
• Kendisini okul öğrenmelerine karşı güdüleyemiyorsa,
Yukarı da sıralanan bu ve benzeri özellikleri gösteren çocuklarda sınıflarında uygun olmayan davranışların gözlenme olasılığı yüksektir.
Ayrıca;

• Öğrencinin duygusal problemleri

• Öğrencinin başarısızlık duygusu ve korkusu

• Öğrencinin zeka düzeyinin yüksek ya da düşük olması

• Öğrencinin öğretmeni ve arkadaşlarıyla etkileşim düzeyinin düşük olması, sosyal becerilerde yetersiz olması, arkadaşlarının olmaması, okulu sevmemesi, sosyal doyumsuzluk içinde olması

SINIF ORTAMI

• Sınıftaki öğrenci sayısı

• Sınıfın ışığı, aydınlığı

• Sınıfın ısı düzeni

• Sınıf ölçülerinin normal olması, duvarların boyalı badanalı olması, pencerelerin geniş olması, masa, sıra, pencere, duvar ve yerlerin temiz olması

• Oturma düzeni

Yukarıda verilen maddeler sınıf içi olumsuz davranışlara yol açabilir. Öğretmenler, yaratıcılıklarını kullanıp sınıf ortamını zenginleştirerek öğrencilerin fiziksel ortamdan kaynaklanan istenmeyen davranışları ile başa çıkabilirler.


KAYNAKLAR

Ada S, Ölçüm Çetin M (2002). Eğitim ve Öğretim Ortamında Disiplin Nedir? Ankara : Nobel Yayınları

Erden M (2001). Sınıf Yönetimi. İstanbul : Alkım Yayınları.

Erdoğan İ (2005). Sınıf Yönetimi. İstanbul: Sistem Yayıncılık. 9. Baskı.

prf.dr.Mehmet ÖZYÜRK in konu ile alaklı kitaplarını tavsiye ediyorlar..

Sınıfta Davranış Yönetimi

Olumlu Sınıf Yönetimi

Problem davranışları değiştirme

bazı kitapları...