1 BÖBREĞİN DOĞUMSAL YAPI BOZUKLUKLARI:2 BÖBREĞİN İLTİHAPLARI:
- Her İki Böbreğin Olmaması: Bu durumda bebek ölü doğar. Tek Böbreğin olmaması sık değildir. Erkeklerde daha fazladır.
- Fazla Sayıda Böbrek: Çok nadirdir. Üç veya dört tane olabilir
- Düşük Böbrek: Böbrek normal yerinde değildir. Kasığa kadar inebilir. Ağrılara neden olur. Film ve tomografi ile teşhis konur. Gerekirse böbrek asma ameliyatı ile böbrek yerine konur.
- At nalı Böbrek: Her iki böbreğin karın bölgesinde alt uçlarının bileşmesi ile meydana gelir. Çok defa belirti vermez. Tesadüfen film çekilmesi ile görülür.
- Çok Kistli Böbrek: % 80-90 her iki tarafta görülür. Böbrek aynı büyüklükteki kistler tarafından kaplanmıştır. Kistler ( içi su dolu kesecikler) İltihaplanırsa ağrı, ateş idrarda kan ve idrar yanması görülür. Bazı durumlarda tansiyon yükselmesine neden olur.
1 Kan Yolu: Çok defa bir boğaz iltihabında veya vücutta herhangi bir odakta kan yolu ile böbreğe gelen mikroplar böbrek iltihabına neden olur.
- Böbreğin adi mikropları ya tüm böbreği kapsar veya yerel olarak kalır. Daha ciddi vakalarda böbrek çevresine de yayılabilir. Mikroplar Böbreğe Üç Yolla Gelebilir:
2 İdrar Yolu: İdrarda iltihap varsa, idrar yollarına takılan sonda vs. gibi nedenlerle buradaki mikroplar böbreğe ulaşır.
3 Böbrek: İdrar borusu ve mesane çevresindeki mikroplar direk yol ile böbreğe gelir.
Böbrek İltihapları Oluşuma Göre İkiye Ayrılır.
1 Acil Böbrek İltihapları
2 Müzmin Böbrek İltihapları
1) Acil Böbrek İltihapları: Bir veya iki böbrekte olur. Genellikle iki taraflıdır. Böbrek cerahat ile doludur. Belirtileri:
- Sık ve Ağrılı İdrar
- Üşüme ile ateş yükselmesi
- Yanlarda ağrı
- İdrarda mikrop ve akyuvar hücrelerinin görülmesi
Tetkikler: 1-İdrar ve kan muayeneleri yapılır
2-Röntgen filmi ile taş olup olmadığına bakılır
Tedavi: 1-Yatak İstirahati
2-Sıvı alımının artırılması
3-İdrar Kültürü yapılarak mikrobun cinsi tespit edilir ve gerekli ilaçlar verilir.
4-Tedavi tam yapılmazsa hastalık müzminleşir. 2) Müzmin Böbrek İltihapları: Böbreğin uzun süren iltihaplarıdır. Böbrek harabiyeti , böbrek yetmezliği ve üreme sonuçu ölüme sebebiyet verdiğinden önemlidir.
Belirtiler:
Bazen belirti vermez yıllarca sürer- Tansiyon yüksek olabilir
- İdrarda iltihap hücreleri bulunabilir.
- Hastalar Zayıftır, Kilo almaz çabuk yorulur. Kansızlık vardır
- Üre yüksek olur. Tedavi:
- Hastalığın tedavisi güçtür ve zaman alır, bu durum hastalığın seyrine ve devam süresine, böbreği bozma derecesine bağlıdır. Buna rağmen hastaların %10�u tedaviye cevap verir. Hastalık yavaş ve ilerleyicidir.
Tetkikler:3 BÖBREK KİSTLERİ:
- Böbrek Filimleri, kan idrar tahlilleri yapılır.
- Ultrason ve tomografi tetkikleri yapılabilir.
Böbrek kistleri iki şekilde olur: 1 Tek Kist 2 Çoklu KistHer iki böbrekte çok sayıda ve çeşitli büyüklüklerde kistler vardır. Oluşumunda çoğunun rahim içi gelişmesi sırasında böbreğin yapı bozukluğundan ileri geldiği zannedilmektedir.
- Tek Kistler : Bir böbrekte ince idrarlı kese şeklinde ve içerisi sıvı dolu büyük kistlerdir. Çok defa böbreğin alt veya üst ucunda olur. Doğuştan olabildiği gibi sonradanda oluşabilir. Böbreğin süzücü kanallarının tıkanması ile oluşur.Belirtileri : Çok defa belirti vermez. Taş vs. ameliyatlarında tesadüfen bulunur. Çok büyürse karın içine yapacağı baskı ile karın ağrıları yapar. Teşhis : Böbrek kistlerine en iyi teşhisi ultrason ile konur. Düz böbrek filimin de fazla bir şey görülmez ilaçlı yağlı böbrek filimi nispeten bilgi verir
Tedavi : Çok büyük kistlerde, şikayetler fazla ise ve karın içi organlarına baskı yapıyor böbrekte harabiyet meydana getiriyorsa ameliyatla çıkarılmalıdır. On zamanlardaki teknolojik gelişmeye bağlı olarak iğne ile de kist sıvısı boşaltılmaktadır. Fakat bu ikinci metot ile kistin tekrar etme ihtimali çok fazladır. Ameliyat ile kistin civarı çıkarılırsa tekrar etmez.- Çoklu Böbrek Kistleri: 3 özelliği vardır.
1-Doğuştan meydana gelir
2-İki taraflıdır
3-Katılımsal olarak devam eder
Belirtileri:Tedavi:
- Zayıflık ve zayıflama
- Böbrek bölgesinde ağrı
- % 50 İdrarda kanama
- % 60 tansiyon yüksekliği
- Baş ağrısı, ayaklarda şişme, nefes darlığı
Kist için ameliyat düşünülmez. Son zamanlarda böbrek nakli ameliyatları düşünülmektedir.
- İstirahat uygulanır
- Üremi tedavisi yapılır
- İltihap varsa bununla mücadele edilir
4 BÖBREK DÜŞÜKLÜĞÜ: Böbreğin normal olması gerektiği yerde olmamasıdır. Normalde nefes alıp verilirken böbrek 2- 5 cm aşağı iner. Bu değerden daha fazla aşağı inerse böbrek düşüklüğünden bahsedilir.
Sebepleri:
1-Çok zayıflayanlar: Böbreğin çevresindeki yağ dokusu
2-Darbeler
3-Doğuştan Böbreğin askıları uzunsa meydana gelir
Belirtiler: Her zaman belirti vermezTedavi: Şikayetler fazlaysa, yan etki olarak böbreğe bir tesiri olursa ameliyat düşünülür. Korselerin fazlası şüphelidir.
- Uzun zaman ayakta durunca ağrı oluşabilir
- Bulantı ve kusma olabilir
- İltihap olursa buna bağlı belirtiler oluşabilir
5-NEFRİTLER:
Böbrekte yapısal bozukluk meydana getiren iltihaplarına Nefrit denir. Adi mikropların meydana getirdiği iltihaplardan farklıdır. Böbrek dokusu bozulmuştur. Böbreğin faaliyetleri azaldığı için bununla ilgili belirtiler meydana gelir. Her iki böbreği tutar. Acil ve Müzmin olabilir.
Had (Acil) Nefritlerin Belirtileri:Kalp ile ilgili şikayetler sıktır. Nefes darlığı, öksürük morarma görülür.
- İştah atsızlık, zafiyet
- Yüksek ateş, üşüme, titreme
- İdrarda kanama en sık görülen belirtidir.
- Yüzde, göz çevresinde, bacaklarda şişme
- Tansiyon yüksekliği
Tansiyon yüksekliğine bağlı olarak şiddetli baş ağrısı, kusma, dalgınlık, kasılmalar oluşur. Göz damarlarında daralmalar meydana geldiğinden görme bozukluğu oluşur.Tetkikler: 1-İdrar miktarı azalır
2-İdrarda kanama görülür
3-İdrarda protein miktarı fazladır.
Tedavi:2 Müzmin Nefritler
- İdrarda iltihap varsa uygun antibiyotik verilir
- Yatak istirahatı verilir
- Proteinden fakir bir yiyecek ( et,süt yumurta yasaklanır)
- Tuz kısıtlaması yapılır
Her yaşta olduğu gibi en sık 30-40 yaş arasında görülür. Hiç belirti vermeden birden ortaya çıktığı gibi acil nefritten sonunda görülebilir.
Belirtileri:BÖBREK YETMEZLİĞİ
- İdrarda Protein
- Ayaklarda şişme (Vücut suyunu atamadığı için)
- İdrarda bol miktarda kanama
İki tablo şeklinde görülür. Had (Acil) Böbrek yetmezliği:
Sebepleri:Böbrek yetmezliği oluşum mekanizması olarak da 3�e ayrılır.
- Büyük ve uzun süren ameliyatlardan sonra
- Ağır darbelerden sonra
- Deprem gibi büyük hasar veren darbelerde
- Damar bozuklukları
- Çok şiddetli iltihaplar
- İdrar yollarının acil tıkanmaları
- Yanlış kan nakilleri
- Sıcak çarpması ve yanıklar
- Zehirlenmeler
1) Böbrek Öncesi Sebepler 2) Böbrek nedenli olanlar 3) Böbrek sonrası oluşan nedenler2 Böbrek Sonrası sebepler:
- Böbrek öncesi sebepler. Her iki böbreğe kan gelişi azalmıştır. Böylece süzme de azalır.
- Kan kaybı ve su kaybında olur.
- Kalp atımı azalmıştır. Bu durum kalp hastalıklarında olduğu gibi damar hastalıklarında da olur.
3 Böbreğe Bağlı Sebepler:
- Her iki idrar yolunda veya dış idrar kanalında tıkanıklıklar ( Taş vs.)
- Prostat büyümesi
- İdrar yolları ve mesane sinirlerinin çalışmaması
- Ameliyat sırasında her iki idrar yolunun bağlanması
Belirtileri: Böbrek Yetmezliği belirtileri sebebe göre değişir kalp ve kan hastalıklarından ileri geliyorsa bununla ilgili tansiyon düşmesi,nabız düşmesi gibi belirtiler verir. Terleme, çarpıntı,nefes darlığı vardır. Hiç idrar çıkarılmıyorsa idrar yolları tıkanıklığı düşünülür. Bu prostat olabildiği gibi birde taş olabilir. İdrar hiç çıkmaz veya çok az çıkar kanda üre yükselmiştir.
- Arsenik,Kurşun,Fosfor, mantar yemeği,alkol gibi zehirli ve toksik maddelerin böbrek yapısını bozması
- Böbreğe hiç kan gelmediğinden böbrek harap olur.
Tedavi: Tedavide sebebe yöneliktir. Tıkanıklık varsa bunu giderilecek sonda konur.Böbrek yetmezliği zamanında müdahale ve uygun tedavi ile çok defa iyileşir. Bazen de müzminleşir.
- Uygun serumlar verilerek su kaybı giderilir
- Kan kaybı varsa kan verilir
- İltihap varsa uygun antibiyotik ile bu kurutulur
- Üreyi artıracak ve proteinden fakir, karbonhidrattan zengin diyet yemeği verilir. Çok defa hastalar iştahsızdır, bulantı ve kusma vardır.
- İdrar söktürücü ilaçlar verilir
MÜZMİN BÖBREK YETMEZLİĞİ:
Böbreğin normal faaliyetini yapamamasıdır. Nominal bir böbrek 9/10 u hasar olsa bile faaliyet gösterir.
Sebepleri:Belirti ve Bulguları:
- Müzmin böbrek iltihabı
- Şeker hastalığı
- Uzun süre ve çok yüksek olan tansiyon
- Gut hastalığı
- İdrar yolu tıkanıklığı
- Böbreği yavaş yavaş tahrip eden bir çok hastalık
Tedavi:
- İştah yoktur,bulantı ve kusma vardır
- Yorgunluk,halsizlik,huzursuzluk
- Tansiyon yüksekliği
- İdrar miktarının azalması
- Yüzde,göz çevresinde ve ayaklarda şişme
- Adale çekilmeleri ve titremeler
- Kanda üre, kreantinin, ürikasit artar
- Kan iyotları değerleri bozulmuştur.
- Hipertansiyon düzeltilir
- Tuz ayarlaması yapılır, diyet ayarlanır. Bu diyet protein kısıtlaması şeklinde olur.
- İltihabın tedavisi yapılır
- Hasta mümkün olduğu kadar hareket ettirilmemelidir.
- Üreye düşülmeye yönelik tedavi 2 şekilde yapılır.
Çok sık görülmez. Bütün tümörlerin %1 idir ve % 90 kötü huyludur. Sağ ve sol böbrekte aynı oranda görülür erkeklerde daha fazladır. 1-10 yaş ve 50-60 yaş arası daha fazladır
- Karın zarına sıvı verilmesi (Periton Dializi) karın derisinde yapılan bir kesi ile karın zarı içerisinde 1 saat tutulur böylece sıvı ve kan arasındaki iyonların ve vücudun atması gereken maddeleri bu sıvıya geçmesi sağlanır. 1 saat sonra sıvı boşaltılır. Takriben verilen sıvı 25-30 litredir. 24 saat sürebilir
- Böbrek makinaları: Dializ makinesi artık günümüzde üreyi düşürmek için dializ makinaları kullanılmaktadır.
MÜZMİN ( KRONİK) BÖBREK HASTALIĞINDA DİYET
Hazırlayan: Emine Polatateş (Diyet Uzmanı)
Böbrek fonksiyonlarının bozulmasıyla metabolizmayı etkileyen önemli olaylar birbirini izler. Böbreklerden su, sodyum, potasyum, fosfor gibi maddeler ile üre, ürik asit, kreatin gibi protein atığı zehirli maddeler atılamaz, kanda birikir. Bu değişiklikler sebebiyle beslenmede bazı önlemler almak gerekir. Hastanın laboratuar bulgularına göre doktoru özel bir diyet önerir. Diyet uzmanının hazırlayacağı diyet ile protein, tuz potasyum, fosfor ve su miktarları kontrol altına alınır.
Yiyeceklerde birden fazla besin öğeleri bulunur. Hastanın hangi besin öğesinin hangi yiyeceklerde bulunduğunu bilmesi, diyetini iyi kullanmasını sağlar. Diyet uzmanı bu konularda gerekli açıklamaları yapıp yol gösterir.
PROTEİN
Vücut hücrelerinin yapıtaşıdırlar. Vücudun büyümesi, gelişmesi yıpranan hücrelerin onarılması için gereklidir. Et, balık, tavuk, süt ve türevleri, yumurta kaliteli protein kaynaklarıdır. Proteinin fazla alınmasında; bulantı, kusma iştah azalması az alınmasında; yorgunluk, güçsüzlük, kilo kaybı olur.
POTASYUM
Böbrekler tarafından kontrol edilen bir madensel öğedir. Kandaki düzeyi 3,6-5,5 meq/L'dir Günlük gereksinimi 2 mg'dır. Vücudun asit-baz dengesi ve normal kalp atışı için önemlidir. Böbrek hastalarında potasyumun fazlası böbreklerden süzülemez, kanda potasyum seviyesi artar, kavun, koyu yeşil yapraklı sebzeler, bal kabağı, patates, domates, kuru fasulye, fındık ve sütte potasyum bulunur.
FOSFOR
Kalsiyum ile fosfor kemikleri ve dişlerin sertleşmesini sağlayan bir madensel öğedir. Kandaki düzeyi 2,5-4,2 mg'dır. Günlük gereksinimi 500-700 mg'dır Böbrek hastalarında fosforun fazlası vücuttan atılamaz. Kanda fosforun artması, kemiklerdeki kalsiyumun dışarı atılmasına sebep olur. Proteinden zengin gıdalarda fosfor bulunur. Balık, organ etleri, sosis, salam, sucuk, yumurta, süt ve türevleri , kuru baklagiller, kurutulmuş meyveler, tahıllar fosfor kaynaklarıdır.
SODYUM
Vücuttaki bir madensel öğedir, Kandaki sodyum düzeyi 134-144 meq/ L'dır. Günlük sodyum gereksinimi 2,5-7 gr'dır. Buda 7,5-18 gr sofra tuzudur. Böbrek normal çalışmadığı zaman sodyum vücutta kalır. Sodyumun fazlası vücutta sıvı birikimine sebep olur. Tuz içeren yiyecekler şunlardır: Sucuk, Pastırma, salam, sosis, kavurma etler, dil, dalak, yürek, işkembe, soslar, hazır çorbalar, hazır her türlü gıdalar, tuzlu bisküvi, kraker, tuzlu kuruyemişler, konserve yiyecekler, salamura yiyecekler, turşular, zeytin, salça, soğan, sarmısak tozu.
SIVI
Akıcı durumda olan içeceklerdir. Su, kahve, çay, süt jöle, dondurma, çorba, soslar, meyve suları sıvı yiyeceklere örnektir. Böbrek hastalarının sıvıyı dışarı atma sorunları vardır. İdrar kusma, ishal ve fazla terleme ile de vücuttan sıvı atılır. Böbrek hastaların alacağı sıvı miktarı günlük çıkarılan idrar oranına bağlıdır, Pratik olarak şu formülle hesaplanır.
Alınacak Sıvı Miktarı 24 Saat x 0,5 x Ağırlık x 1 gün önce çıkarılan idrar miktarı.
Vücutta sodyum ve sıvının fazla bulunması yüksek tansiyon, nefes darlığı, ödem ve kilo artışına sebep olur. Fazla tuzlu yiyen kişi susar ve çok su içer. Çok su kilo artışını sağlar. 1 su bardağı su 160 gram'dır. İki su bardağı su içtiği zaman ortalama yarım kilo alınır.
Sıvı kontrolü için
1- Sofra tuzu ve sodyumlu yiyeceklerden sakının,
2- Susuzluğunuzu giderecek kadar için,
3- Limon dilimleri ve çiklet ile ağzınızı nemlendirin,
4- Ağzınızı soğuk sıvılarla çalkalayın fakat içmeyin.
DİYET ÖRNEKLERİ
1- Kronik böbrek hastalarında uygulanan diyet
40 Gram PROTEİNLİ TUZSUZ DİYET
(1500 kalori, 1400 mg Potasyum, 600 mg Fosfor, 300 mg Sodyum) 40 GRAM PROTEİNLİ DİYETTE
ÖRNEK YEMEK LİSTESİ
SABAH :
Çay veya ıhlamur(Şekerli)
1 adet yumurta veya 1 kibrit kutusu kadar tuzsuz peynir
2 tatlı kaşığı bal veya reçel
1 tatlı kaşığı tuzsuz yağ
1 ince dilim ekmek
ARA ÖĞÜN : 1 porsiyon meyve
ÖĞLE :
2 adet ızgara köfte veya aynı miktar et, tavuk
2 yemek kaşığı bitkisel yağlı sebze yemeği
1 çay bardağı yoğurt
2 yemek kaşığı pirinç pilavı
1 kase nişasta peltesi
ARA ÖĞUN : 1 porsiyon meyva
AKŞAM :
30 gram 1 küçük parça haşlama et
2 yemek kaşığı makarna
2 yemek kaşığı bitkisel yağlı sebze yemeği
1 ince dilim ekmek
GECE 1 çay bardağı süt (Şekerli)
2- Hemodiyaliz hastalarında uygulanan diyet
60 Gram PROTEİNLİ TUZSUZ DİYET
Günlük Yiyecek Miktar (gram) Ölçü
Süt veya yoğurt 300 3 çay bardağı
Tuzsuz peynir 30 1 kibit kutusu kadar
Yumurta 50 1 adet
Et-Tavuk-Balık 120 4 köfte
Ekmek 150 6 ince dilim
Sebze - 2 porsiyon
Meyve - 2 porsiyon
Yağ 20 2 yemek kaşığı
Bal veya Reçel 20 2 tatlı kaşığı
Günlük Yiyecek Miktar(gram)ÖlçüSüt veya yoğurt2002 çay bardağıYumurta501 adetEt-Tavuk-Balık903 köfte kadarEkmek1255 ince dilimSebze-2 porsiyonMeyva-2 porsiyonYağ202 yemek kaşığıBal veya reçel202 tatlı kaşığıNOT
1- Kalorinizi yükseltmek için çay, ıhlamur, et suları, tuzsuz yağ, nişasta, şeker, sade akide şekeri, pişmaniye, sade lokum yiyebilirsiniz.
2- Sebzeleri yıkadıktan sonra küçük parçalara bölüp haşlayın, haşladığınız bu suyu dökün, yağ istenirse et ilavesi ile pişirin. Yemeklerin suyunu yemekten kaçının.
3- 1 yumurta 1 köfte kadar (30 gr ) et aynı değerdedir. İstenirse birinden biri yenebilir.
4- 1 köfte kadar (30 gr) et yerine 3 yemek kaşığı kuru fasulye, nohut, kara bakla, barbunya, mercimekten birini yiyebilirsiniz.
5- Etlerden koyun etini ve tavuk beyaz etini ve balığı tercih ediniz.
6- Bitkisel sıvı yağlar ve zeytinyağı kullanınız.
7- 5 öğünde az az, sık sık besleniniz. Yemeklerinizi yavaş yiyiniz.
YENİLMEMESİ GEREKEN YİYECEKLER
1- Önerilenden fazla süt, yumurta, et, balık, dil ve işkembe (işkembeyi 10 günde bir yiyebilirsiniz).
2- İçeriği bilinmeyen çörek, kek, kurabiye, pastalar
3- Konserve, turşu, salamuralar, sucuk, pastırma, sosis, salam, sakatatlardan karaciğer, beyin, böbrek, dalak, yürek.
4- Çikolata, kuruyemişler, meşrubatlar, boza, kahve, kakao, neskafe
5- Tahin helva, tahin, pekmez
6- Bulgur
?- Pancar, bakla, ıspanak, pazı tatlı kabağı,. mantar, enginar, asma yaprağı,karalahana
8- Muz, kavun
9- Tuz ve tuzlu yiyecekler, kabartma tozu, et suyu tabletleri
ÖNERİLER
Dışarıda Yemek Yerken,
1- Özel diyet uyguladığınızı her zaman belirtiniz
2- Günlük et gereksinmenize göre etinizin miktarını ayarlayın. İsteyeceğiniz et salçasız veya haşlanmış tavuk, hindi ızgara et, biftek hamburger olabilir.
3- Yiyebileceğiniz miktarda sebze veya salata isteyiniz. Salatalarınızı sirke ve yağ ile lezzetlendiriniz.
4- Kızarmış ağır hamur tatlılarından kaçınınız. Müsaade edilen meyveler, sütlü tatlılar, dondurma yenebilir.
5- Şerbet, buzlu meyve suları, jöleler, kahve ve çay günlük sıvı ihtiyacınıza göre alınabilir.
6- Sigaranın akciğerlerde, damar sistemi ve ülserde olumsuz etkileri vardır. İçilmemesi önerilir.
BÖBREK TÜMÖRLERİ:
Sebebi:
Belli değildir. Hormonla ilgili olduğu zannedilmektedir. Tümör ya böbrek dokusunda veya havuzcuğun olur, iyi huylu veya kötü huyludur.
İyi huylu tümörler çok defa belirti vermez, önemli değildir. Tesadüfen film veya tomografi çekilince görülür. Böyle görülen veya mikroskop ile görülen idrar kanamaları olur. Belde veya yan taraflarda ağrı vardır. Tedavide kötü huylu tümör olması ihtimaline karşı böbreğin alınması ameliyatı yapılır. Çıkan parça patolojide incelenir.
- Böbreğin kötü huylu tümörleri (Kanser) orjini böbrek dokusundadır.Belirtileri:
Teşhis: Düz Böbrek filmleri ilaçlı (Yağlı) Böbrek filmleri çekilir. Ultrason ve Tomografi ile teşhis teyit edilir Kanser kan yolu ile kısa sürede yayılır en sık karaciğer ve kemiklere yayılım gösterir.
- Ağrı olmadan sebepsiz idrar kanamaları vardır bu belirti % 60-70 dir
- Kan pıhtıları idrar yollarından geçerken ağrı yapar. Yanlışlıkla taş olduğu düşünülür.
- %10 Vakalarda karın içerisinde bir kitle şeklinde belirti verir.
- Zayıflama, kilo kaybı, önlenemiyor bulantı kusma gibi mide bağırsak şikayetleri
- Tansiyon yüksektir
- Ateş devamlı hiç düşmeyen bir ateştir
- Kansızlık