Konu: Ficâr savaşları

Câhiliye döneminde müsrik Araplar arasinda haram aylar dan birisinde yapilan savaslar.
Islâm'da yasak oldugu gibi câhiliye döneminde de Müsrikler arasinda haram aylarda savas yapmak, kan dökmek, haksizlik ve kötülüklerde bulunmak yasaklanmis idi. Muharrem, Receb, ZIlkâde ve Zilhicce aylarindan olusan bu aylarda yasagin ihlâl edIlmesi, büyük bir günâh ve suç sayiliyordu.
Bu telâkkiye ragmen câhiliyye döneminde zaman zaman haram aylarin kudsiyeti çignenmis, kanli bazi savaslar meydana gelmisti. Iste bu savaslar, müsrikler tarafindan, günâhin islendigi savaslar anlamini ifade etmek üzere "ficâr savaslari" diye adlandirIlmistir.
Arap tarihinde dört ficâr savasi vukû bulmustur. I. ficâr savasi, Gifâr kabilesinden bir sahsin Ukâz Panayiri'nda ayaklarini uzatip oturarak "Araplarin en sereflisi benim!" demesine kizan bir sahsin, kiliciyla onun ayaklarini kesmesi üzerine Iki tarafin adamlari arasinda cereyan etmistir.
II. Ficâr savasi, Kureys'ten Benû Amir ile Kureys'ten Benû Kinâne arasinda meydana gelmistir. Yine Ukâz Panâyiri'nda Benû Amir'den bir kadina Kinâneogullarindan bazi gençlerin sarkintilik etmesi bu savasa sebep olmustur.
III. ficâr savasi ise, Kinâneogullarindan bir sahsin, Âmirogullarindan birisine olan borcunu zamaninda vermedigi gibi oyalama cihetine gidip ödemeye yanasmamasi sebebiyle bu Iki kabile arasinda ortaya çikmistir.
IV. ficâr savasi ise, Kinâneogullarinin yanisira Kureys ile Hevâzin'in Kays-i Aylân kabileleri arasinda meydana gelmistir. Hire hükümdarinin çikardigi bir kervana kilavuzluk ve muhafizlik etme konusunda aralarinda ihtilâf ve husûmet çikan Kinâneogullarina mensup bir sahsin Kays-i Aylân'dan birisini öldürmesi bu savasa sebep teskil etmistir. Kinâneogullarinin yaninda Kureys'in diger sülâleleri de savasa katIlmis, bu arada Peygamber efendimiz de amcalariyla birlikte bu savasta bulunmustur. Ancak genellikle kabul edildigine göre o sirada yirmi yasinda olup savasabilecek güçte olmasina ragmen sadece savas alaninin gerisine düsen oklari toplayip amcasina vermekle yetinmistir. Sonunda bu savas, Iki tarafin ölülerinin sayilip ölüsü fazla olan tarafa fazlalik miktarinca diyet verIlmesi karari ile sulha baglanarak neticelendirIlmistir.
Ahmet ÖNKAL

Ficar Savaşları

"Ficar" kelimesi "Faccare" fiilinin mastarıdır. Tıpkı "Kital" ve*ya "maktele", "nikaş" veya "münakaşe" masdarları gibi. "Ficar" kelimesi, "fücurun" karşılıklı işlenmesi manasını içerir. Yani sa*vaşan taraflardan her birinin günah işlemesi demektir. İki tarafın karşılıklı olarak işledikleri günah, onların haram aylarda savaş yapmış olmalarıdır. Haram aylarda savaşa başlamak, cahiliyet devrinde haramdı. Bu haramlık belki de İbrahim peygamberin di*ninin kalıntılarındandı. Bu nedenle İslamiyet de haram aylarda savaşa başlamayı, ya da savaşı sürdürmeyi, zaruret olmadıkça haram kılmıştır. Bu konuda Cenab-ı Allah şöyle buyurmaktadır:

"Gökleri ve yeri yarattığı gündeki yazısına göre Allah´ın katın*da ayların sayısı onikidir. Bunlardan dördü haram (ay) lardır. /$-te doğru din budur. O aylar içinde (konulmuş yasağı çiğneyerek) kendinize zulmetmeyin ve Allah´a ortak koşanlar nasıl sizinle top-yekün savaşıyorlarsa siz de onlarla topyekün savaşın, bilin ki Al*lah, (günahlardan) korunanlarla beraberdir." (Tevbe: 36)

Haram aylar, peygamber efendimizden de rivayet edildiği gibi Zilkade, Zihhicce, Muharrem aylarıyla Cenıaziye´l- ahir ve Şaban ayları arasında bulunan Recep ayıdır. Zilkade, Zilhicce ve Muhar*rem aylarında savaşmak haram kılınmıştır ki, insanlar güvenlik ve huzur içinde kabeye gelip hac ibadetlerini eda edebilsin ve yine güvenlik ve huzur içinde memleketlerine geri dönebilsinler. Re*cep ayında da savaşmak haram kılınmıştı. Çünkü Recep ayı umre ayıdır.

Haram ayların çiğnendiği Ficar savaşının sebebi, siyer kitap*larında da anlatıldığı gibi şöyledir: Urvetürrical adlı Hevazin ka*bilesine mensup bir adam, Numan bin Münzir´in kervanlarından birini koruma görevini üstlendi. O kervanda ipek ve koku mamul*leri vardı. Anlatıldığına göre Urvetürrical, Numan bin Münzir´in himayesinde yaşayan bir kimseydi. Urve, bu kervanı koruma gö*revini üstlendiği zaman, Numan bin Münzir´in yanında bulunan ve kinane kabilesine mensup olan Beraz bin Kays adındaki bir şa*hıs, Urve´nin bu kervanı Kinane kabilesine karşı korumasını içi*ne sindirememiş ve Öfkelenerek, Urve´ye: "Sen bu kervanı Kinane kabilesine karşı mı koruyacaksın " diye sormuş, Urvede şöyle ce*vap vermişti: "Evet, gerekirse bütün insanlara karşı bu kervanı korurum!"

Böyle dedikten sonra her iki adam da yollarına gittiler. Ne var ki, Kinaneli Beraz, Urve´yi gafil avlayıp öldürdü. Bu nedenle de her iki kabile arasında savaş patlak verdi. Kinane kabilesi ile He*vazin kabilesi birbirleriyle savaşmaya başladılar. Kinane kabilesi Kureyş´le işbirliği yaptı. Dört gün süre ile savaştılar. Dördüncü günde peygamber efendimiz de savaşa katıldı. Onun savaşa katıl*dığı dördüncü günde vuruşmalar çok şiddetlenmişti. Neticede ta*raflar, ertesi sene Ukaz panayırının kuruldğu zamanda yeniden savaşmak üzere ateşkes ilan ettiler. Ertesi sene Ukaz panayarı kurulduğu zaman Utbe bin Rebia devesine binerek: "Ey Mudar-lılar. Niçin savaşıyorsunuz " diye ünlenmeye başladı. Hevazinli-ler, "İsteğin nedir " diye sorunca da barış istiyorum, diye cevap verdi. Onlar da; "Bu nasıl olacak " diye sordular. Utbe: "Geçen se*ne savaşta öldürülen adamlarınızın diyetlerini Ödeyelim. Bizden Ölenlerin kanını da size bağışlayalım. Bizden size rehine olarak adamlar da verelim" dedi.

Hevazinliler; "Bunu kim uygulayacak!" diye sorunca Ut-he:"Ben yaparım", dedi. "Sen kimsin " diye sorduklarında, o da;" Ben Utbe bin Rebia´yım" dedi. Böylece aralarında barış anlaşması yapıldı. Kinaneliler onlara rehine olarak 40 adam gönderdiler aralarında Hakim bin Hüzzam da vardı. Hevazinliler, Kinanelile-re mensup rehineleri aralarında görünce, Ölmüş adamlarının di*yetlerinden vazgeçtiler. Böylece Ficar savaşları, şerefli bir barış ile son buldu.

Burada bazı sorular akla gelmektedir. Şöyle ki: Bu savaşlara katılan Peygamber efendimiz kaç yaşındaydı Bu savaşlardaki görevi neydi Bu savaşlara katılmasını gerektiren sebep neydi

Bu savaşa kaç yaşında katıldığı sorusuna gelince, bununla ilgi*li olarak Ibn Hişam´m siret adlı eserinde şu ifadelere rastlamakta*yız: "Peygamber efendimiz 14- 15 yaşları arasında bu savaşlara katılmıştır. Ibn Ishak´ın anlattığına göre o, şerefli ömrünün 20. yaşındayken bu savaşlara katılmıştır."

Bu rivayetlerden birini diğerine tercih edebilecek durumda de*ğiliz. Ancak Ibn Ishak´ın senedi daha kuvvetlidir. Konuyla ilgili olarak İmam Şafii (ra) şöyle der: "Siyer bilgisi hususunda insan*lar Ibn Ishak´ın çocukları durumundadırlar" Ancak Ibn Hi-şam´ın siretindeki rivayeti teyid eden bir husus vardır: Ficar sava*şının 4. gününde muharebeye katılan peygamber efendimizi, am*caları yakalamışlardı. Bu da, onun çocuk denecek yaşta olduğuna delalet etmektedir. Eğer 20 yaşma varmış olsaydı o zaman erişkin bir erkek sayılırdı ki savaşa katılmasına amcaları engel olmazdı.

Bu rivayetlerin doğruluk dereceleri ne olursa olsun, Hilf ül Fu-dul ile ilgili olarak anlatılacak hususların da ortaya koyduğu gibi, peygamber efendimiz 20 yaşlarında iken Ficar savaşlarına katıl*mıştır.

Peygamber efendimiz 20 yaşına ayak bastığı halde savaşa ka*tılmamıştır. Çünkü bu savaş delil bir savaş değildi. Muhammed (sav)´ın sağlam karakteri, günah işlenen bir savaşa katılmasına müsaade etmezdi. O savaşta her iki taraf da günahkardı. O temiz ve temizleyici, Cenab-ı Allah tarafından terbiye edilip, onun göze*timi altında bulunan insan, günahların karıştığı bir savaşa nasıl katılırdı O savaşın sebebi, zamanı ve olayları bakımından her iki taraf da günaha bulaşmıştı.

Peygamber efendimiz bu savaşa katılmadı. Ancak savaşın çok şiddetlenip kızıştığını gördükten sonra amcalarının da savaşa katıldıklarını görünce, ister istemez savaşçıların saflarında yer aldı. Belki de o, savaşı seyretmek istemişti. Çünkü O´nun kalbi arınmış olup, insanların sıkıntıda bulunduklarını gördüğü za*man kendisi rahat edemiyordu. Her ne kadar savaş sayılabilecek bir iş yapmamışsa da o savaşa adeta gözlemci olarak katılmıştı. Sadece sıkıntıları bertaraf etmek için savaşa katıldığım Peygam*ber efendimiz izah ederken şöyle buyurmuştur: "Ben amcalarıma gelen okları bertaraf etmeye çalışıyordum. " O, amcaları için koru*yucu bir zırh olmuştu. Elini savaş çirkefine bulamamıştı. Sadece kendisim hakkıyla koruyup gözetmiş olan amca ve akrabaları için koruyucu bir kalkan olma görevini üstlenmişti.

Savaş alevini tutuşturanların gözünde dahi günah sayılabilen bu savaşa Peygamber efendimizin katılış sebebi ne olursa olsun o, sadece akrabaları için koruyucu bir zırh olarak savaş alanında yerini almıştı.