Konu: Pir Sultan'ın Hayatı

HAYATI VE SANATI

PİRSULTANI,IN yaşadığıXVI. yüzyıldan çokönceleri,daha SeLçukoğullar zamanında İran ve Türküstan,dan pek çok sofi Anadolu,ya gelmişti.Çeşitli mezhep,tarikat ve inançlara karşı,Selçukoğulları hükümetleri hoşgörü ile davranmışlardır.Bu tarikatların çoğu Batini bir karakter taşımakta idi.Yani din kurallarınındünya düzeni için konduğu,dinin iç yüzünü bilen bir kimsenin bu kurallara bağlı olmakla yükümlü olmayacağı esasını kabul etmekteydi.Bu hoşgörü devri sonlarında Moğalların Batıya akınları sonucunda orta Asya,dan pek çok sofi Anadolu,ya kaçmaya,akın etmeye başladı.Bunun sonucunda Türküstan,ın düşün akımları Anadolu,ya gelmiş oldu.Bu yolla inanç dünyasında bir kaynaşma oldu.Yeni yeni görüş ve inançlar ortaya cıktı.Orta Asya ile sıkı bir manevi ilişki kuruldu.Bu kaynaşmalar daha cok konar-göçer Türkmenler arasnda kendisini gösterdi.Bu arada siyasi tutkular,aşırı istekler meydana cıktı.Şeyhlerin,tekkelerin çevresinde binlerce.on binlerce kişi toplanır oldu.Bunun sonunda,ilk ayaklanma ve hükümeti devirme davranışı ortaya cıktı.XII.yüzyılınbirinci yarısında genel bir ayaklanma oldu.İşin başında Baba İlyas halifesi Baba İshak vardı.Onu tarafları peygamber sayarlar,yoluna can ve baş vermekten çekinmezlerdi.Bu Babalılar ayaklanması pek çok cana malolmuş,çok güç bastırıla bilmiştir.Bu ayaklanmadan canını kurtarıp kaçanlar Kırşehir köyü Suluca Karahöyük,te yerleşen Hacı Bektaş Veli,nin çevresinde toplanmışlardır.Daha sonraları başka Batini tarikatları da içinde toplayıp onları eritecek olan Bektaşiliğin ortamı hazırlanmış oldu
XV.yüzyıla kadarkarışıklıklar sürüp giderken İran Azerbeycanın,da Safiye tarikatı yöneticileri bu tarikatı Anadolu,ya da yadılar.Böylece yeni yeni tsarikstlar ortaya çıktı.Yıldırım Beyazit,in Timur,a yenilmesinden sonra Osmanlı şehzadeleri arasında sürüp giden kavgalarla devlet zayıf düşmüş,halk canından bıkmış,bir kurtarıcı aramakta idi.Bu sırada ortamı uygun görerek,yeni bir görüş ve inanç ileri süren Şeh Bedreddin ayaklanması oldu.Şeh Bedreddin toplumcu biryönetim kurmak i
stiyordu.Şeh Bedreddin büyük bir bilgin ve sofi idi.Kadından başka her şeyin ortak olduğunu yayıyor,çevresine binlerce taraftar topluyordu.Şehzada kavgalarından usanmış olan halka onun görüşleri pek çekici geliyordu.Batı anadolu,da Aydınve İzmir çevrelerinde iki büyük ayaklanma çıkarttı.Devletin başına,öteki kardaşlerini ortadan kaldırarak geçmiş ilan Çelebi Sultan Mehmet bu ayaklanmayı güçlükle bastırdı.Bu kez Şeh Bedreddin,Rumeli,nde yeni bir ayaklanmaya önder oldu.Sonunda yakalandı asıldı.Fakat düşünceleri gizli gizli yüzyıllar boyu sürdü,Orta Anadolu Alevileri arasında da yer buldu.Bununla ilgili olarak ileride bir****Padışah hükmü****nü söz konusu edeceğiz.Biryandan da ErdabilTekkesinin Safaviye tarikatı Anadolu,da geniş propagandalar yapıyor,kendilerine taraftarlar kazanıyordu.Böylece Anadolu Batinilerinin Şah Safi ğullarına bağlılıkları artıyordu.Alevi-Kızılbaşlar gelecek için umutlarını onlara bağlar oldular.Birbirlerini görünce selam yerine(Şah)diyorlardı.Haç yerine Erdebil,e gidiyorlar Şah safi,yi ve onun temsilc
ilerini ziyaret ediyorlardı,bunun da haç sayıyorlardı.Yavaş yavaş dinsel bağlılık siyasal bir renk almayayöneliyor,bu da Anadolusofularına yeni umutlar veriyordu.Sonunda Şah İsmail,İran'da eski iktidarı devirip Sefavi oğulları devletini kurdu.Caferi olan Şah İsmail,Anadoluda bu mezhebin koruyucusu olarak tanınmış,kendisi mehti ve imam;yani Müslümanlığın meşru başkanı sayılmıştı.Osmanlı devletinin Batini topluluklar üzerindeki baskısı ve Şah İsmail'in propangadacılarının çabaları ona bağlılığı hem artmış,hem çabuklaştırmıştır.Artık bu topluluklar Osmanlı padışahını değil,Şah İsmail'i tanır olmuşlardır.Yavuz Sultan Selim'in babası ikinci Beyazit ve kardaşleri ile yaptığı taht kavgaları sırasında devlet güçsüz kalmıştı.Bu ortamı uygun bulan Şah İsmail ,en çok etkisi altında tuduğu Orta Anadolu'nun Sivas,Tokat,Amasya,Kırşehir,Çorum,Yozgat ve Antalya nbölgesinde oldu.üzerlerine gönderilinen orduları birkaç kere bozdular.Sonunda daha çok dayanamıyacaklarını anlayıp Sivas'a kaçtılar,oradan da Azerbaycan'a,Şah İsmail'e sığındılar.Anadolu'da ayaklanmalar durmadı.Yavuz'un tahta geçmesiyle bu kez yeniden Karahisar ve Niksar bölgesindeki Aleviler ayaklandılar.Amasya üzerine yürüdüler.Yavuz Sultan Selim,bütün bu ayaklanmalara kesin bir son vermek için Şah İsmail ile Çaldıran'da karşılaştı.Bilindiği gibi,Şh İsmail'in yenilgisinden sonra ortalık yatışır gibi oldu.Fakatbundan sonrakiyüzyıllarda ne zaman Osmanlı devletine karşı başka amaçlarla bir ayaklanma olsa;hemen paşaların,komutanların yanında yer almakta devam ettiler,onların küçük kuvetleri kısa zamanda yüz binleri bulur oldu.Yavuz'un yerine geçen Kanuni Sultan Sülayman zamanında da ayaklanmalar olmuştur.Kanuni,İran Sefavi devletine karşı savaş açtı.Bu sıradaSefavi devletinin başında Şah İsmail'in oğlu Birinci Tahmasb bulunuyordu.Sultan Sülayman 1534 yılında İran'a karşı bir sefer açtı.Daha önce Akkoyunlardan Şah İsmail'e geçen Bağdat,bu sefer sonunda ilk olarak Osmanlılara geçti.Bu kayıp Anadolu Alevilerini çok üzmüş,Pir Sultan da bu acı ile bir manzume söylemiştir(ilerde görülecek)Bu seferden sonra birkaç kere daha karşılıklı toprak alıp vermeleri oldu.Sonunda 1555 yılında iki devlet arasında barış yapıldı.Gizli,açık yirmi yıl sürdü bu çatışmalar.Bu sürekli düşmanlıklar,Anadolu'da Sefavi kışkırtmalarını dahada hızlandırdı .Bundan amaç,Şah İsmail'in yenilgisinin öcünü alamakve Anadolu'daki İran-Şii nufuzunu artırmak.Batini toplulukların sürüp gelen düşmanlığını ve tutucu düzene karşı nefret duygularını körüklemek yolu ile yeniden yerleştirmektir.İşte Pir Sultan bu yıllarda bütün Alevi topluluklarının öç duygularını yansıtan şiirler döylüyor,çeşitli bölgeleri dolaşıyor,gerekli propagandayı yapıyor,İran,a gidip geliyor.Tabi bu çabalarda yanlız değildir,kendisi gibi yüzlerce kişi bu yolda çalışmaktadır.Başka ozanlar da aynı konuları işlemekte ve çok etkili olmaktadırlar.Osmanlı baskısında kendilerini kurtaracak olan Şah'ın gelmeini bekleyiş,zaman zaman düşülen umutsuzluluklar,ayaklanmalara hazırlılıklar hep Pir Sultan'ın işlediği,sazının tellerinde dile getirdiği ülkü yüklü,içli şiirlerdir.Bunları konularına göre ayırdığımız şiirlerinde yer yer görmek mümkündür.Bunlardan şu sözler (Urum üstüne yürüyüş)(yer yüzünü kırmızı taçlar bürümelidir)(Şah'ın istanbul'da salınması)gibi daha birçokları umut doludur.Bu uzun süren çabalar,istelinen sonucu vermedi.Devlet baskısı arttı.Belli başlı bir ayaklanma görülmedi.Hele Sivas bölgesinde göze batan bir kıpırdayış tarihler yazmıyor.Bu bakımdan kimi araştırmacıların Pir Sultan'ı ayaklanma lideri diye ve bu ayaklanmada yakalanarak asıldığını ileri sürmeleri,bir tahmin olarak bile,doğru değildir.Her asılma için ayaklanma gerekli değildir.Hazine-i Evrak belgeleribu sözlerimizi dorulamakdadır.Pir Sultan ,Bağdat'ın Osmanlılara geçtiğini görmüş,birinci Şah Tahmasb'ın 1575 yılına doğru ölümüne kadar süren olayların içinde yaşamış olduğuna göre,uzun bir ömür sürmüştür.Sonunda bu yaman propagandacı Sivas valisi Hızır Paşa tarafından tutuklanmış, bir süre zindanda kalmış,İstanbul'dan gelen emirle idam edilmiştir.Ülküsü uğruna başını veren bu büyük sanaçcı,asıl ölümden sonra daha canlı yaşamaya başlamış;hayatı efsaneleşmiş ve bir destan adamı oluşunda sanaçcı oluşunun etkiside büyük rol oynamıştır


EFSANELEŞEN HAYAT
HAYATINI ve sanatını bir ülkeye bağlayan büyük halk sanatçısı Pir Sultan Abdal'ın ölümünden sonra yaşantısı bir takım efsanelerle yaşanmaktadır.Bunda sanatının,ülküsünün ve sonunun acıklı oluşununda etkisi olduğu açıktır.Ölümünden sonra da yer altı çalışmalarını sürdüren Alevi çevrelerinde bir kahraman olarak ünü daha çok yayılmış,nefesleri kuşaktan kuşağa geçmiştir.Alevilerce büyük tanınan yedi tarikat ozanından biri olmuştur.Aradan geçen dört yüz yıldan bu güne kalan mankıbeler her halda eskiden daha zendin ve daha cok idi.Hele Cumhuriyetten sonra eski durumu bitmiş,Alevi soydaşlara da her türlü hak tanımış olduğundan mankıbeler geniş ölçüde unutulmuş olmalıdır.Bu gün söylenenler aşağıya P. N. ratav'ın kitabından alınmıştır

teşekkurler aşkım

+rep