Yılın her mevsiminde salatalarımızın gevrek lezzetli ve besleyici öğesi Marul ve benzeri baş salataları veren bitkiler Bileşikgiller'dendir. Anayurdu Asya Avrupa ve Kuzey Afrika olan marul ve benzeri salatalar günümüzde dünyanın pek çok yeri ile ülkemizde yaygın şekilde yetiştirilmekte ve bol bol tüketilmektedir. Marulların toprakta oldukça derine inen kazık kökü ile bunun çevresinde gelişen çok sayıda saçak kökü vardır.

Marullar yapraklarının renk biçim irilik uzunluk genişlik ve etlilik özellikleriyle düz ya da kıvırcık yüzeyli oluşu bakımından çeşitlerine göre farklılıklar gösterir. Bitkinin üzerinde yaprakların arasında uzayan birden çok sayıda çiçek sapı bulunur. Saplar 60-120 cm'ye kadar boylanabilir ve çiçekler bu çiçek saplarının üzerinde demetler halinde dizilidir. Her demette 15-25 ve hatta daha çok sayıda sarı ya da kırmızımsı sarı çiçek bulunur.

Erselik özellikler taşıyan bu çiçekler güneşli havada sabahleyin erkenden açar kendi kendini döller kapanır ve bir daha açılmazlar. Daha sonra bu çiçekler tek tohumlu meyvecikleri oluşturur. Uzunca biçimli ufak tohumların üzerinde uzunlamasına hafif çizgiler görülür. Tohumlar marul çeşitlerine göre gümüşi gri kahverengi siyah ya da krem renkli olurlar. Marulların göbekli göbeksiz kıvırcık salata aysberk vb. pek çok çeşidi bulunmaktadır.

BESİN DEĞERLERİ

100 gr. marul vb. salataların içerdiği ortalama besin değerleri şunlardır: 14 kalori; 09 gr. protein; 29 gr. karbonhidrat; 0 kolesterol; 09 gr. yağ; 05-08 gr. lif; 22 mgr. fosfor; 20 mgr. kalsiyum; 05-07 mgr. demir; 9 mgr. sodyum; 175-220 mgr. potasyum; 330-355 IU A vitamini: 006 mgr. B1 vitamini; 006 mgr. B2 vitamini; 03 mgr. B3 vitamini; 0005 mgr. B6 vitamini; 10-55 mcgr. folik asit; 5-6 mgr. C vitamini ve 02-057 mgr. E vitamini.

SAĞLIĞIMIZA YARARLARI

Yukarıda görülen ve bazıları cidden yüksek olan besin değerlerinin yanı sıra;

o Marul vb. salatalar özellikle mide kanseri başta olmak üzere bedenin kansere yakalanma rizikosunu azaltır.

o İçerdikleri A C ve E vitamini gibi antioksidan maddeler sayesinde kişileri kalp krizi geçirme felç ve katarakt illetine yakalanma tehlikesinden korur.

o Demir ve folik asit içerdiklerinden kansızlığı önler ve gebe kadınların spina bifida (yani omurganın bir yanının açık oluşu) hastalığı taşıyan çocuklar doğurma rizikosunu en aza indirir.

o Marul vb. salatalar sindirim sistemini uyarır. İştahı açar ve sindirimi kolaylaştırıcı etkiler yapar.

o Marul vb. salataların bedeni yatıştırıcı etkisi vardır; bu nedenle uykusuzluğa iyi gelir.

İşte sağlığa yararlı bütün bu önemli etkilerinden faydalanmak için marul vb. salata çeşitlerinin bol bol yenmesi uzmanlarca öğütlenmektedir. Ama bunlarla yapılacak salatalara terbiye olarak konulacak yağların miktar ve nitelikleri göz ardı edilmemelidir.

BİTKİSİNİN ÜRETİLMESİ

Marul vb. salatalar tohumlarıyla üretilir. Bu bitkiler kısa yetiştiricilik dönemi yaşadıklarındanilkbahar ve sonbaharda kışı sert geçmeyen bölgelerde kış mevsiminde ve iyi bakım ve sulama yapılarak yazın; yani bütün bir yıl boyunca yetiştirilebilir. İşte bu durum göz önüne alınarak bitkilerin yetiştirileceği dönemde tohumları önce soğuk yastıklara serpme yöntemiyle ya da sıralara dizili olarak ekilir.

Serpme yönteminde çimlenen fideler seyreltilir. Sıralı ekimde sıra araları 8-10 cm. bırakılır. Ekilen tohumların üzerine l cm. kalınlığında harç örtülür ve süzgeçli kovalarla sulanır. 9-12 gün içinde çimlenen bitkilerin çevresindeki yabani otlar elle ayıklanır ve gerekirse sulanır. Fideler iyice gelişip 8-10 cm. boylanınca bu kez bahçede hazırlanmış asıl yataklarına şaşırtılır. Sıralara diken marul vb. salata fidelerinin arasında 15-25 cm. aralık bırakılmalıdır.

BİTKİSİNİN YETİŞTİRİLMESİ

İklim isteği: Marul vb. salatalar soğuğa kısmen dayanıklı serin iklimlerin bitkisidir. Kısa bir yetiştiricilik döneminde gelişmelerini tamamladığından Türkiye'nin hemen her yerinde rahatlıkla yetiştirilebilir. Özellikle yazları serin geçen bölgelerde yaz yetiştiriciliği ve kışları sert geçmeyen yörelerde kış yetiştiriciliği de mümkündür.

Sıcak ve kurak dönemlerde bu bitkiler gelişme dönemini kısa zamanda tamamlayıp hemen tohuma kalkarlar. Bu da yapraklarında kartlaşma ve acılaşmalara neden olur. Marul vb. salataların tohumları toprak sıcaklığının 4-25 derece olduğu dönemlerde normal çimlenme gösterir. Hava sıcaklıkları ortalamasının 128 derece olduğu zamanda bu bitkiler çok iyi gelişme gösterip bol ve iyi nitelikli yaprak ürünü verirler.

Toprak isteği: Marul vb. salatalar toprak bakımından pek seçici bitkiler değildir. Hafif topraklardan killi ve ağır topraklara kadar birçok toprak tipinde yetiştirilebilir. Ancak derin humusça zengin su tutma yeteneği yüksek kumlu-tınlı ya da tınlı-kumlu toprakları yeğler. Marul vb. salata bitkileri için en uygun toprak pH'ı 6-72'dir. Bu bitkiler toprağın asiditesine oldukça duyarlıdır. Bu nedenle asitli topraklarda yetiştirilmek istenirse toprağa sönmüş kireç katılması gerekir.

Toprak işleme: Marul vb. salata bitkilerinin toprağı yabani ot mücadelesi için ve toprağın kabartılması amaçlarıyla birkaç kez çapalanmalıdır.

Sulama: Marul vb. salata bitkileri suyu ve nemli toprağı sever. İlkbahar ve sonbaharda yağışlar yeterli olduğu sürece yetiştiriciliği sulama gerekmeden sürdürülebilir. Kışları sert yaşamayan bölgelerde de birkaç kez ürün alınacak şekilde yetiştiriciliği susuz yapılabilir. İlkbahar ve sonbahar yetiştiriciliğinde yağışsız dönemlerde yaz yetiştiriciliğinde sıcak ve kurak zamanlarda marul vb. salataların kısa aralıklarla ve düzenli olarak sulanmaları ve toprağının nemli tutulması gerekmektedir. Özellikle her çapalamadan sonra bu bitkilere su verilmesi doğru olur.

Gübreleme: Marul vb. salata bitkileri kısa sürede geliştiklerinden gübre gereksinimleri de çok olur. Bunlara yapılacak toprak analizi sonuçlarına göre iyi yanmış çiftlik gübresiyle azot fosfat ve potas içeren fenni kompoze gübreler verilir. Ayrıca marul vb. salata bitkilerinin ürünü olan yapraklarının niteliğinde azotlu gübrelerin önemli etkisi bulunduğundan belirli aralıklarla bu bitkilere 1-2 kez azot içeren şerbet verilmesi iyi olur.

Hasat (Derim): Marul vb. salataların yapraklarının kartlaşmasına izin verilmemelidir. Bunun için yapraklar gevrek ve niteliği iyiyken hasat işlemine başlanır. Hasat bu bitkilerin elle topraktan çekilip sökülmesi şeklinde yapılacağından işlem sırasında toprağın nemli olması gerekir. Bu yüzden bitkiler hasattan bir-iki gün önce son kez sulanmalıdır.

Hastalık ve zararlılarıyla mücadele: Marul vb. salata bitkilerine dadanacak zararlı ve hastalıklarla uzmanlara danışılarak ve uygun tarım koruma ilaçları kullanılarak zamanında eksiksiz ve aksatılmadan mücadele sürdürülmelidir.